08 DEC '65 | Sluiting met pauselijke zegen en groet: waardig, niet pompeus 
Naar de sluiting. Er is nu voor de periti een goede tribune gereserveerd, en ik vind toevallig nog een beste plaats op de eerste rij, vlak boven de bisschoppen. Het is zacht weer, met stroken zon, maar soms dreigende wolken. De tribunes en terrassen zijn vol, het Pietersplein niet afgeladen vol, bij perioden staan nog groepen in Via della Conciliazione.
De plechtigheid is eenvoudig. Onder de intocht wordt niet gezongen, behalve even het Tu es Petrus. Dan het Ave Maris Stella, verder gewoon de Mis van de dag. Het preekje van de Paus een groet aan de aanwezigen en afwezigen (applaus); niets bijzonders, maar ook geen holle retoriek. Na de Mis spreekt de Paus een heel kort inleidingswoord, daarna lezen 7 kardinalen ieder een korte boodschap van het Concilie aan verschillende categorieën. Wat te retorisch, en allemaal Frans. Dan leest Felici het sluitingsdecreet. De slotaanroepingen, voorgezongen door 5 bisschoppen, zijn mooi. Sluiting met pauselijke zegen en groet. Een waardige, niet pompeuze plechtigheid.
Ontdek meer: Slotplechtigheid met boodschappen aan de wereld
07 DEC '65 | Voorlezing van Bul door Bea was indrukwekkend
De voorlezing van Bul door Bea was indrukwekkend, en kreeg geweldig applaus. ’s Middags even naar S. Marta, maar zonder succes. Daarna afscheidsviering van zusters; heel genoeglijk.
06 DEC '65 | Wat voor relikwie? Het hoofd van Suenens
’s Morgens naar Aula. Het gerucht, dat de Lubac kardinaal zou worden, houdt aan.
Een Rus vertelt op S. Marta: Paus roept Ottaviani bij zich: Alfredo, het wordt echt tijd om H. Officie te moderniseren. Heilige Vader, we zijn daarmee volop bezig; zo juist heb ik een elektrische stoel aangeschaft.
Moccellini: Een groep zusters bij de Paus: H. Vader, we zouden zo graag een relikwie van u hebben - Natuurlijk, maar wat voor relikwie wenst u? - Het hoofd van Suenens. - Dat kan onmogelijk: hij heeft er geen.
In Revel. [Dogmatische Constitutie over de Openbaring] n.7 heeft Tromp […] opzettelijk een verandering aangebracht; Betti verwachtte het, en loopt direct naar Florit en Ottaviani.
04 DEC '65 | In de hemel blijft de stoel van Ottaviani open
De Lubac: Men vertelt in Rome: Si Pie XII sera canonisé, ce sera le premier miracle de Jean XXIII [Als Pius XII heilig verklaard zou worden, zou dat het eerste wonder van Johannes XXIII zijn].
Aangekondigd wordt dat maandag alle vaders een gouden ring krijgen van de paus. Krachtig applaus.
Kaufmann: In de hemel blijft de stoel van Ottaviani open. Een engel wordt uitgestuurd om hem te zoeken, en vindt hem tenslotte tot zijn hals in de zwavelpoel. "Eminentie, wat doet u hier? Men wacht op u. Kom eruit." - Nee, ik blijf liever hier. - Maar waarom? Ik sta bovenop Küng.
01 DEC '65 | Zondag naar het Belgische College om mijn huiswerk af te geven
Op 15 november begonnen de stemmingen over Schema XIII, over de Kerk in de huidige wereld.
Zoals te verwachten was, kreeg het over de hele lijn ruim tweederde eenvoudige Ja-stemmen, maar toch ook bij ieder hoofdstuk honderden Ja-met-voorbehoud. Mijn hoofdstuk, het derde van het eerste deel, kwam er bijzonder slecht af (ik had daarvoor trouwens zelf actie gevoerd), met 467 voorbehoudstemmen. Dat betekende, dat ik uit de geweldige hoop van papieren met wijzigingsvoorstellen op dinsdagmiddag kon gaan uitzoeken, en soms ook uitknippen wat op mijn hoofdstuk betrekking had. Daarmee zijn we met een man of acht drie uur bezig geweest.
Tenslotte ging ik met een 1500 papieren naar huis. Op woensdag en donderdag kwamen daar nog enkele honderden bij, zodat ik er totaal ruim 2000 had. En uiterlijk zondag om 12 uur moest ik een netjes getypte tekst inleveren waarin al die wijzigingsvoorstellen waren geordend, en de subcommissie een preadvies uitbracht. Welke wijzigingen zij meende te kunnen aanvaarden, welke afwijzen en waarom, of hoe ze meende - ook zonder een wijzigingsvoorstel letterlijk te aanvaarden -, toch enigszins aan de wensen van de betrokkenen te kunnen tegemoetkomen.
Dus ben ik begonnen dinsdagavond die papiermassa te sorteren, om me een eerste oordeel te vormen. Bij die tweeduizend papieren waren er telkens ook stapeltjes, die volkomen identiek waren: sommige wijzigingsvoorstellen waren gefotokopieerd en door meer dan 200 vaders ingeleverd. Woensdag heb ik toen verder een eerste beoordeling en afweging ervan op schrift gesteld. Woensdagmiddag en donderdag besprekingen met een paar periti van de subcommissie onder leiding van Mgr. Garonne. Vrijdag en zaterdagmorgen besprekingen van de subcommissie zelf.
Toen de hele zaak uitgetypt; en zondag om kwart over twaalf stond ik op de drempel van het Belgische College, om mijn huiswerk af te geven.
01 DEC '65 | Zoals de tekst er nu ligt, lijkt hij mij aanvaardbaar
Zoals de tekst er nu ligt, lijkt hij mij aanvaardbaar, doordat hij geen nieuw gezag of nieuwe bekrachtiging geeft aan Casti connubii. Veel belangrijker is natuurlijk, dat de positieve leer over het huwelijk behoorlijk uit de verf komt, dankzij een goede subcommissie, waarin P. Schillebeeckx en P. Van Leeuwen, Prof. Heylen van Leuven en P. Fuchs van de Gregoriana enz. een belangrijke rol gespeeld hebben.
01 DEC '65 | Omstreden punt is de kwestie van de oorlog
Een tweede heet omstreden punt is de kwestie van de oorlog. De subcommissie stond daar voor een bijzonder moeilijke opgave. Dat is een vraag die meer dan ooit het geweten van de mensheid verontrust. Eenvoudig zeggen dat een rechtvaardige verdedigingsoorlog geoorloofd is, zoals de traditionele leer luidde, is natuurlijk onvoldoende. Want waar ligt, zeker bij moderne oorlogen, de grens tussen verdediging en aanval? En zou het geweten geen gelijk hebben, dat het gebruik van de moderne vernietigingswapens, of zelfs het dreigen ermee, eigenlijk veroordeelt? Maar kunnen we de houding van de Verenigde Staten veroordelen, waaraan we toch eigenlijk onze vrijheid danken? Het lijkt me, bij tamelijk vluchtige lezing, dat de subcommissie een evenwichtige tekst gemaakt heeft, na veel strubbelingen. Eerst was de tekst uitgesproken pacifistisch, wel vooral onder invloed van Mgr. Ancel, de vroegere priesterarbeider en overste van Prado. Toen is de tekst drastisch herzien, na de scherpe kritiek van Engelse en Amerikaanse bisschoppen; maar zij had alle karakter verloren. Nu hebben ze een gulden middenweg gevonden. Maar een groepje Amerikaanse bisschoppen, onder wie twee kardinalen (maar niet de wijste Amerikaanse kardinaal Ritter van na St Louis) vindt het een stoot onder de gordel tegen de mannen die in Vietnam vechten.
Ontdek meer: Veroordeling bezit atoomwapens leidt tot controverse
30 NOV '65 | Van een protestactie is niets te merken
Vanmorgen naar Aula, waar alleen stemmingen gehouden worden. Van een protestactie is niets te merken. Volgens Semmelroth zou de verwijzing naar Casti connubii op een onschuldige plaats gezet zijn, en een verwijzing naar toespraak tot kardinalen toegevoegd. Charue wil op de tekst kennelijk niet ingaan, maar vertelt wel dat Mgr. Heuschen gisteren bij Dell’Acqua geroepen is, die hem de formele pauselijke goedkeuring meedeelde.
29 NOV '65 | Bisschoppen willen actie: protest tegen procedure
’s Middags vergadering Indonesia. Van Leeuwen geeft voortreffelijke uiteenzetting over voorgeschiedenis en geschiedenis pauselijke Modi. Bisschoppen willen actie: protest tegen procedure …Auwerda vertelt dat vanmiddag een groep kardinalen onder wie Léger door de Paus ontvangen wordt.
26 NOV '65 | Pauselijke modi staan al in de krant
Niet in de theologische Commissie waar men nog wat probeert de pauselijke Modi glad te strijken. Alleen Charue en Butler spreken krachtig. Ottaviani scherpt nog eens het geheim in, maar vermeldt dat de pauselijke modi al in de krant staan. Maar harde brief van de Paus, die verbiedt te discussiëren over de zaak zelf, hoogstens over de formulering en plaats. Hij geeft aan: usus illiciti
25 NOV '65 | Leken en priesters in ernstig gewetensconflict
Als discussie over Matrimonium [het huwelijk] begint, ben ik weg. De Modi van de Paus worden tussen de andere behandeld; de Subcommissie stelt voor in n. 1 te schrijven: abusibus anticonceptionalibus [misbruik makend van anticonceptionalia], en het een plaats te geven bij het hedonisme. Colombo schijnt daarmee akkoord te gaan.
Léger: Als dit gezegd wordt, komen zeer veel leken en priesters in ernstig gewetensconflict. Charue: Niet eerlijk, eerst behandeling op Concilie te verbieden, en nu te verplichten. De Avvenire d'Italia bericht ook over een protest van de lekenauditores bij de Paus.
24 NOV '65 | Na voorlezing modi van Paus over Huwelijk: doodse stilte
De Modi van de Paus over Huwelijk worden voorgelezen door Tromp […]. In zijn begeleidend schrijven noemt de Paus [de encycliek] Casti Connubii [uit 1930] en de toespraak tot de Vroedvrouwen supremum magisterium [hoogste leergezag]. Het is eigenlijk unfair om eerst aan het Concilie te verbieden erover te spreken, en dan te eisen dat het in de tekst komt. Na de voorlezing doodse stilte.
21 NOV '65 | Paus aan 5 Curiekardinalen: Het wordt tijd dat u aftreedt
Potterie [Bijbelwetenschapper Ives de la Potterie was peritus tijdens het Concilie] vertelt dat de Paus aan vijf Curiekardinalen gezegd heeft: Het wordt tijd dat u aftreedt.
Hun reactie: H. Vader, we willen het kruis van onze functie tot het einde dragen.
Ook [aan] Staffa heeft de Paus een hogere functie aangeboden; deze aanvaardt dankbaar; dan de Paus: En wie zoudt u als uw opvolger voorstellen? Staffa: Een opvolger? Ik kan beide functies best combineren.
Een curieprelaat heeft aan Potterie gezegd: De enige manier om een einde te maken aan het carrièrisme zou een voorschrift zijn, dat niemand er langer dan 6 jaar mag werken.
16 NOV '65 | Op Belgisch College geholpen met sorteren van Modi
’s Middags van 3 tot half 6 op Belgisch College geholpen met sorteren van Modi. Met een pak van zeker 1500 naar huis. 's Avonds verder geordend, en geprobeerd om Relatie uit te typen.
15 NOV '65 | Paus zit vast met de anticonceptionalia
’s Middags vergadering Indonesia. Heylen vertelt, dat de Paus nu zo vastzit met de anticonceptionalia, dat hij het toch in Schema XIII zou willen onderbrengen. De leden van de Pauselijke Commissie zouden op korte termijn zijn opgeroepen. Dat kan betekenen, dat hij zijn mening aan de Conc[iliaire] Commissie wil opleggen, of dat hij hun de beslissing laat.
15 NOV '65 | Redactiecommissie schema 13 heeft beslist te vlug gewerkt
Intussen is het maandag 15 november geworden. Ik heb een paar koortsachtige dagen achter de rug, en nog koortsachtigere voor de boeg. Op vrijdag en zaterdag werd de herziene tekst van het ontwerp over Kerk en Wereld aan de bisschoppen uitgereikt. Daarbij bleek, dat de redactiecommissie zich in laatste instantie grote vrijheid had veroorloofd, - in afwijking van de normale procedure, maar met een minachting van de Theologische Commissie en van de Paus zelf, noodzakelijk vanwege de geweldige haast die er nu bij is, - ook in de delen, die door de Theologische Commissie al uitdrukkelijk waren goedgekeurd. Met name in het hoofdstuk, dat door mij bewerkt was, is men veel sterker teruggekeerd naar de vorige tekst: hoofdzakelijk uit angst, dat een diepergaande omwerking, zoals die door veel Vaders gevraagd en door onze Subcommissie uitgevoerd was, voor de tegenstanders een voorwendsel zou kunnen zijn om een nieuwe discussie te vragen, en zo het hele ontwerp te laten stranden. Dat gevaar zat er natuurlijk in, toen wij een grotendeels nieuwe redactie maakten. Maar de redactiecommissie heeft beslist te vlug gewerkt, en brokken van de vorige tekst met stukken uit mijn herziene tekst zo dooreengemengd, dat de gedachte van geen van beide te herkennen is.
Om dus te redden wat gered kan worden, zijn we zaterdagmorgen aanstonds aan het werk getogen om Modi voor te bereiden. Het was kort dag, want vandaag beginnen de stemmingen over het hele stuk, en morgen en overmorgen moeten die Modi of wijzigingsvoorstellen worden ingediend. Maar het was ook werk met een belofte, want de door ons voorbereide Modi zouden ook voor de Duitse bisschoppenconferentie dienen, voor de Brazilianen en voor de Japanners. En bovendien zal ik er zelf bij zijn, als die Modi bij dat hoofdstuk bewerkt worden.
Uit een brief
12 NOV '65 | Ons is gevraagd of de voordrachten een officieel karakter hebben
Felici: Ons is gevraagd of de voordrachten in Domus Mariae een officieel karakter hebben, of door het secretariaat geautoriseerd zijn. Op beide vragen antwoord ik: Negative.
11 NOV '65 | Schillebeeckx spreekt voor stampvolle zaal over Eucharistie
Gisteren heeft Schillebeeckx op Domus Mariae voor een stampvolle zaal (men praat van 1500, onder wie veel seminaristen) gesproken over Eucharistie. Kard. Ruffini moet achter een gordijn verscholen gezeten hebben. De rector van het Lateranum (of de Studieprefect) wilde repliceren, waarop Guglielmi antwoordde, dat bij deze vergaderingen geen debat was; hij greep toch de microfoon, waarop deze werd uitgeschakeld.
05 NOV '65 | Voorstellers zijn Italianen, Spanjaarden en gekken
Aan bisschoppen zijn dezer dagen twee brieven gestuurd: de ene vraagt veroordeling van Communisme, de andere instelling van een Secretariaat […]. Waarschijnlijk bedoeld om de dialoog van Kard. König onmogelijk te maken. Voorstellers zijn natuurlijk weer Italianen (vanwege binnenlandse angst), Spanjaarden (kruistochtgedachte) en gekken. Oost-Europeanen niet of nauwelijks.
29 OKT '65 | Philips heeft weer een hartaanval gekregen
Onverwacht ben ik toch nog druk betrokken geraakt in de afwerking van het laatste grote ontwerp over de Kerk in de Wereld. Na de besprekingen erover, die half oktober beëindigd waren, werden de afzonderlijke hoofdstukken met de daarbij gemaakte mondelinge en schriftelijke opmerkingen over tien subcommissies verdeeld. Ik heb me toen opgegeven voor de Subcommissie voor hoofdstuk III uit het eerste deel, dat handelt over de christelijke waarde van de aardse activiteit. Maar toen Mgr. Garonne, de voorzitter van de subcommissie, me vroeg, als secretaris op te treden, heb ik dat geweigerd, omdat er juist toen veel werk was voor het Indonesisch Episcopaat. Maar toen de taken verdeeld moesten worden, heb ik me op zijn aandringen belast met de herziening van het eerste deel van dat hoofdstuk. Die herziening moest drastisch zijn, want van de ene kant moest het hoofdstuk op verzoek van een groot aantal bisschoppen ingekort worden, van de andere kant hadden zij gevraagd verschillende punten te behandelen die niet of onvoldoende in het ontwerp stonden. Dat betekende praktisch het hoofdstuk herschrijven. Mijn bewerking van de eerste helft, die ik inderdaad van 144 tot 92 regels had ingekort, viel bij de leden van de Subcommissie in goede aarde. Overigens een verrassend prettige Subcommissie, met behalve Mgr. Garonne van Toulouse als leden Mgr. Volk van Mainz, Modralejo van Valencia in Spanje en Mgr. Bennorz van Katowice in Polen.
Maar het ongeluk was, dat ze mij ook nog opdroegen de tweede helft van het hoofdstuk te redigeren, die in eerste instantie door een Canadese dominicaan [pater Lambert] was herzien. Toen ik dat na een lang gesprek met hem probeerde, bleek het ondoenlijk. Voor mijn gevoel was zijn ontwerp een ratjetoe van briljante ideetjes en holle woorden, dus juist het tegendeel van wat een conciliaire tekst moet zijn. Na overleg met Mgr. Garonne heb ik toen maandagmorgen 18 oktober besloten ook dat tweede deel helemaal opnieuw te schrijven. Het was een gok, maar het lukte, zodat ik woensdagmorgen ermee klaar was. Intussen zat Mgr. Philips, de secretaris van de Commissie, me achter de veren: hij moest de herziene tekst zelf uiterlijk woensdagavond hebben, en het verslag erover uiterlijk donderdagavond. Want vrijdagmiddag moest de tekst in de Commissie besproken kunnen worden. Ook dat is gelukt. Vrijdagmorgen konden tekst en verslag aan de bisschoppen van de Commissie worden uitgedeeld, en ’s middags werden ze besproken. En, dank zij de bekwame prestatie door Mgr. Philips, met enige verbeteringen goedgekeurd.
Overigens voorlopig één van de laatste daden van Mgr. Philips. Want nadat hij zaterdag en maandagmorgen de besprekingen had geleid, heeft hij weer een hartaanval gekregen en heeft de dokter hem absolute rust van minstens tien dagen voorgeschreven. Zoals ik vroeger al eens geschreven heb, is hij misschien de man die voor het Concilie de grootste verdiensten heeft. In de voorbereidende Commissies heeft hij dapper gevochten tegen de Romeinse kliek. Toen heeft hij tijdens de eerste zitting de eerste schets geschreven voor de Constitutie over de Kerk, en al het werk daaraan en aan het nieuwe ontwerp over de Openbaring geleid, en die stukken in veilige haven gebracht, grotendeels door zijn persoonlijke werkkracht en betrouwbaarheid. En toen het ontwerp over de Kerk in de Wereld dreigde te stranden, heeft hij ook daarover de leiding moeten nemen. Genoeg om een veel jongere man te breken, maar hij heeft het ondanks zijn hartkwaal tot nu toe gebolwerkt. Met enorme en accurate werkkracht heeft hij werk verdeeld en teksten gecorrigeerd, eindeloze besprekingen met engelengeduld en onvermoeibare opmerkzaamheid geleid, en de verschillende stukken langs allerhande klippen gestuurd. Zonder hem was er van het werk van de Theologische Commissie niets terecht gekomen, en dus - behalve de Liturgie - ook van het Concilie niet. Hopelijk knapt hij, nu dat harde werk is afgelopen, weer op.
Brief
29 OKT '65 | Glansrijke goedkeuring voor openbaring
In de Aula wordt gestemd over Revelatie. Ondanks de actie van Carli c.s., die gisteren nog een pamflet rondstuurden, waarin gezegd wordt dat het stuk naar Modernisme riekt, een glansrijke goedkeuring.
29 OKT '65 | Eigenlijk zijn er alleen maar stemmingen
Terwijl vanmorgen de bisschoppen weer naar de vergadering zijn om hun harde stemplicht te vervullen, gebruik ik een hopelijk rustige dag om eindelijk weer iets te laten horen. Deze laatste vergaderingen zijn weinig interessant. Eigenlijk zijn er alleen maar stemmingen, en omdat iedere stemming met het rondbrengen en ophalen van de stembriefjes een twintig minuten duurt, is voor acht stemmingen een hele zitting nodig. De tijd wordt gevuld doordat Felici breedsprakig is in zijn uiteenzettingen en aankondigingen, en de teksten waarover gestemd wordt heel langzaam voorleest. […] De bisschoppen gaan trouw naar de vergaderingen, al hebben ze moeite om op hun plaatsen te blijven; ze kunnen wel één keer hun stembiljet door een buurman laten invullen, maar kunnen toch niet te lang afwezig zijn.
Brief
26 OKT '65 | Wereldsamenzwering tegen het Christendom
’s Middags vergadering DOC-bestuur [Nederlands Documentatiecentrum in Rome]. Er is enorme activiteit ontplooid, maar de balans zal wel sluitend zijn. Er wordt besloten de zaak per 1 januari te liquideren, en de eventuele baten (vooral bestaande in voorraad papier, royalty’s, achterstallige abonnementsgelden, knowhow), als de KRO [Katholieke radio Omroep] instemt, ter beschikking te stellen van een eventueel internationaal communicatiecentrum.
Gegeten bij Vrouwen van Bethanië. Van Waesberghe is dezer dagen naar een ROC-conferentie geweest: bij begin ca. 60 aanwezigen, onder wie 3 bisschoppen; langzaam liep men weg, zodat er tenslotte 36 over waren. Een zekere Vignot ? betoogde, dat er een wereldsamenzwering van vrijmetselaars, Rozenkruisers e.d. tegen het Christendom bestaat, die in de Kerk penetreert met hulp van ideeën van Teilhard. Bij slot frenetiek applaus van een twintig priesters. Er was geen gedachtewisseling.
25 OKT '65 | Verhouding tot Islam blijkt er eigenlijk niet te zijn
’s Middags naar vergadering Indonesisch Episcopaat. Geise, Schneiders en Soudant spreken over verhouding tot Islam. Die blijkt er, behalve in individuele gevallen, eigenlijk niet te zijn.
[Mgr. Paternus Geise o.f.m. was bisschop van Bogor, Mgr. Nicolas Schneiders c.i.c.m. aartsbisschop van Makassar en Mgr. Josef Hubert Soudant s.c.i. bisschop van Palembang.]
21 OKT '65 | Gelukkig dat ik vanmorgen de fiches geordend heb
Diner op Gregoriana, waar Alfaro me vraagt wat ik van Schoonenbergs erfzondeopvatting denk. Alszeghy is namelijk bezig met serie artikelen over Erfzonde, waar hij zich sterk bij Schoonenberg aansluit. Ik antwoord, dat Schoonenbergs situatietheorie mij oorspronkelijk te extrinsiek lijkt, maar dat hij zoekt naar een verinnerlijking ervan. [Juan Alfaro en Zoltan Alszeghy, beiden jezuïet, doceren op het Gregorianum.]
Als ik thuis kom dringende boodschap van Philips, om vanavond uiterlijk 7 uur de Relatie bij cap. III [van het schema over de Kerk in de wereld] te hebben. Gelukkig dat ik vanmorgen de fiches geordend heb. Om zes uur is de Relatie van twee blz. klaar, en om 7 uur ben ik bij Philips. De tekst is al naar de stencilafdeling, de Relatie moet er nu heen.
20 OKT '65 | Dan ook de Canon in de volkstaal
Even Schmidt [Herman Schmidt, jezuïet en liturgist] getroffen, die juist terugkwam van een Mis, die voor een groep kardinalen en bisschoppen volgens het nieuwe ritueel was gevierd. Allen waren enthousiast, en vonden: Dan ook de Canon in de volkstaal! Ook Felici.
19 OKT '65 | Kerk haalt zekerheid over openbaring niet uit de Schrift alleen
Vanaf 18 uur tot 19.40 Theologische Commissie over Revelatio. Wij mogen erbij blijven. Tromp leest brief van Kard. Cicognani namens Paus. Hij wil geen veranderingen, maar [een drietal] doctrinaire verbeteringen, waarvan hij hoopt dat de Commissie ze benevolenti sed libera mente [welwillend maar vrij] zal overwegen […]
De drie punten komen afzonderlijk in stemming. Eerst moet ieder opschrijven, welke formule hij de voorkeur geeft. Uitslag: formule III: 16, formule I: 6, formule V en VII: 2, formule VI en IV: één stem. Dan tussen formule I en III, die respectievelijk 8 en 19 stemmen krijgen, met één blanco.
III is dus aangenomen: quo fit ut Ecclesia certitudinem suam de omnibus revelatis non per solam Scripturam hauriat [wat maakt dat de Kerk haar zekerheid over alle geopenbaarde waarheden niet uit de Schrift alleen put]. Allicht niet! Maar Schauf is heel tevreden, en de formules omnibus revelatis en per solam Scriptam zijn zeker ongelukkig, omdat zij doen alsof het om deelopenbaringen gaat en alsof de Schrift ooit alleen zou zijn.
Ontdek meer: Paus stelt 3 tekstwijzigingen voor over Openbaring
18 OKT '65 | ’s Morgens vroeg valt me een manier te binnen
’s Morgens vroeg valt me een manier te binnen om hoofdstuk III/2 [van het schema over de Kerk in de wereld] te maken. Ik sta voor de keus: dit idee uitwerken, of eerst tekst van Lambert herzien, met het gevaar dat ik nutteloos een hoop tijd verspeel en mijn idee geblust is. Het laatste lijkt me weinig fair t.o.v. Lambert, maar meer redelijk, mits ik de zegen van Mgr. Garonne heb. Hem dus gebeld; zijn indruk van tekst van Lambert blijkt nog negatiever te zijn, en hij geeft zijn zegen.
17 OKT '65 | Daarbij overvalt me moedeloosheid
’s Morgens eerst mijn deel van hoofdstuk III [van het schema over de Kerk in de wereld] nog eens overgetypt. Daarna naar Bijbelinstituut, om enige referenties te controleren. Middageten op Gregoriana. Dan met Lambert zijn tekst met opmerkingen nog eens doorgenomen. Hij heeft er niets op gedaan, maar aan mijn deel nog wat geschaafd. 's Avonds thuis de tekst van Lambert uitgetypt. Daarbij overvalt me moedeloosheid: dit is een verwarde massa van briljante vuetjes en holle woorden.
13 OKT '65 | ’s Middags interview door Dick de Vree voor TV
Opname niet al te goed, en slot verknoeid; dat wordt overgedaan. De Vree vertelt, dat Schema XIII opnieuw in discussie zou worden gebracht.
12 OKT '65 | In Brazilië zijn op 12.000 priesters 1.500 misgegaan
’s Middags opgetreden voor Nederlands sprekende bisschoppen. Goed, behoorlijke opkomst.
Mgr. Koops vertelt getallen over Brazilië: op 12.000 priesters 1500 die zijn misgegaan.
11 OKT '65 | Brief van de Paus met verbod om over het celibaat te spreken
In Aula brief van de Paus met verbod, salva Patrum libertate [met behoud van de vrijheid van de Vaders], om over het celibaat te spreken. Angst, dat het sacraal aureool wordt ontluisterd, vrees dat priesters weg zullen lopen, of om niet in de geschiedenis te gaan als de Paus die het celibaat heeft opgeheven? Maar de werkelijkheid durft men niet zien.
10 OKT '65 | Minderheid treedt op als een gesloten blok
Het ontwerp over de Openbaring, waarin ik nogal een actieve rol heb gespeeld, is de horde van de stemmingen met voorbehoud en laatste wijzigingsvoorstellen goed gepasseerd. Het eerste hoofdstuk kreeg 87 % Ja-stemmen, en 248 stemmen onder voorbehoud. Het tweede hoofdstuk, waarin de verhouding tussen Schrift en Overlevering wordt behandeld, en de vraag zorgvuldig wordt vermeden, of de Traditie waarheden bevat, die niet in de Schrift staan, en waartegen de minderheid het felst opponeert, kreeg ook ruim 80 % voorstemmen, en 354 Ja onder voorbehoud. Bij de volgende hoofdstukken waren respectievelijk 324, 47 (hoofdstuk over het Oude Testament), 313 en 212 voorbehoudstemmen.
Uit die getallen blijkt wel dat de minderheid goed georganiseerd is en als een gesloten blok optreedt, dat toch nog over een 200 tot 300 stemmen beschikt. Precies is het aantal niet aan te geven, omdat natuurlijk ook wel van andere kanten nog laatste wijzigingsvoorstellen worden gedaan. Ook wij krijgen namelijk de eigenlijke wijzigingen met de namen van hun auteurs niet onder ogen. Een aanwijzing kan hierin gevonden worden, dat één wijzigingsvoorstel door 187 bisschoppen wordt gedaan, en dat is het hoogste getal. Het gesloten blok zou dan dus nog geen 200 stemmen halen, d.w.z. geen 10 procent.
Brief
10 OKT '65 | Vergaderingen van de Commissie vaak spannend, soms vrolijk
Deze vergaderingen van de [Theologische] Commissie zijn interessant, en vaak geweldig spannend, soms ook vrolijk.
Toen gediscussieerd werd over de vraag, of je bij de verklaring van de Schrift altijd of soms op de bijzondere spreekwijze van de schrijver moet letten —een van de deelnemers verdedigde de stelling van de protestante Fundamentalisten, dat sommige woorden altijd en voor iedereen duidelijk zijn—, riep Mgr. Colombo door de zaal: Als een Milanees praat (hij is er zelf een), praat hij toch altijd op Milanese manier! Gelachen werd er ook, toen dezer dagen Kardinaal Browne voorzat. In het Concilie zelf en in de Theologische Commissie is er eindeloos betoogd en besloten, dat het niet zeker katholieke leer is, dat in de Overlevering leerstukken staan die helemaal niet in de Schrift zouden te vinden zijn. Maar Kardinaal Browne, dat schaap, zoals iemand eens zei (hij draagt als dominicaan een wit habijt, is tegelijk goedig en koppig, en zijn stopwoordje is bè-bè, afkorting van bene-bene), riep door de zaal: Dat er waarheden in de Overlevering staan en niet in de Schrift, daarover zijn we het allemaal eens. De goede man heeft van alle discussies niets begrepen. Gelukkig is hij, hoe koppig ook, volgzaam wat dominicaanse theologen betreft, zodat een citaat uit Sint Thomas of een woord van P. Gagnebet hem over al zijn zorgen heen helpt. Hopelijk gaat de hervorming van de Curie toch ook een asiel voor oude kardinalen omvatten.
10 OKT '65 | De Duitsers beginnen direct over de zonde en het oordeel
De vergadering van het Concilie heb ik de afgelopen weken maar onregelmatig bijgewoond, omdat ik teveel huiswerk had. De hoofdzaak van de besprekingen betrof het ontwerp over de Kerk in de Wereld van Vandaag. Na de summiere besprekingen van vorig jaar is het in de tussentijd grondig en verdienstelijk bewerkt, zodat er heel wat goede dingen in staan. Maar het geheel is veel te uitvoerig geworden, 83 goedgevulde bladzijden.
Ik heb mezelf gemeld voor de Subcommissie, dat dat hoofdstuk nu moet gaan herzien, en waarvan Mgr. Garonne, de aartsbisschop van Toulouse, de voorzitter is. Een ander lid is Mgr. Volk van Mainz, tot voor enkele jaren dogmaprofessor in Münster, en nog een Pool die ik niet ken. Als deskundigen zitten erbij P. Lambert, de Poolse dominicaan, Ratzinger, Van Rijen, Balic de verschrikkelijke, Molinari, Lattanzi, een goede kenner van Clemens van Alexandrië, die in nogal conservatief vaarwater geraakt is. Het zal geen gemakkelijke subcommissie worden. Want Mgr. Garonne kent natuurlijk geen Duits, en Mgr. Volk geen Frans; en als deze probeert Latijn te spreken, begint hij met handen en voeten te zwaaien, en komen er de wildste constructies uit. Bovendien schijnt er een diepgaand verschil te bestaan tussen de Franse en de Duitse benadering van het vraagstuk. De Duitsers beginnen direct over de zonde en het oordeel, waaronder alle menselijke activiteit staat; de Fransen hebben meer van Teilhard geleerd, en beseffen dat die zonde alleen bestaat doordat er iets goeds wordt omgebogen. Eerst hadden ze mij willen belasten met het slavenwerk van secretaris van de commissie, maar ik heb dat weten af te schuiven: voor dat werk van sorteren van de opmerkingen van de bisschoppen, het uitwerken van verslagen van de vergaderingen enz. ben ik te langzaam en te moe. Nu moet het Pater Lambert doen, met het noodlottige gevolg dat onze Subcommissie nog niet bij elkaar geweest is. Terwijl we op het eind van de week het hoofdstuk (zes bladzijden) herschreven moeten hebben. Dus waarschijnlijk drukke dagen voor de boeg.
Brief
07 OKT '65 | Oorlog moet verboden worden
Vanmorgen in zitting laatste interventies over Kerk in Wereld […]. Ottaviani verklaart: Oorlog moet verboden worden; daartoe moeten de mensen gebracht worden door: opvoeding - idee van broederschap - arbitrage en bovensoevereine rechtspraak - ¬strijd tegen alle totalitaire systemen, die oorzaak van oorlogen zijn. De Communisten stoken guerrilla en burgeroorlog op. De beginselen van Pius XII en Paulus VI (sic! hij noemt Joannes niet) moeten uitgesproken worden, zodat er een Respublica Universalis Christiana tot stand komt. Hij krijgt een spontaan en krachtig applaus. Is het zijn welwillende toon geweest, of de laatste woorden die vroom en gemeend klonken, of zijn eis om het Communisme te veroordelen, die dit applaus hebben uitgelokt?
Onder pauze gesprek met Mgr. van Dodewaard [bisschop van Haarlem, Bijbelwetenschapper en betrokken bij de tekst van de constitutie over de openbaring]. Hij meent dat de Theologische Commissie te bang is voor een Nota Praevia. We moeten flink zijn. Hij is dezer dagen bij de Paus geweest, die hem geroepen heeft, in aansluiting bij zijn verzoek om een audiëntie. De Paus boos, dat hij daarvan niet op de hoogte was gebracht. De Paus is goed op de hoogte, ook wat het drijven van de minderheid betreft.
Kard. Lercaro is bij Mgr. Koops geweest [Mgr. Piet Koop, missionaris van het H. Hart, sinds 27 juli 1964 bisschop van het Braziliaanse Lins in de staat Sao Paulo], en heeft hem bezworen en gesmeekt, zijn interventie over de priesternood en getrouwde priesters niet te houden. (Mgr. Koops is zo indiscreet geweest, daarvan al 2000 exemplaren te verspreiden). In een gesprek met Mgr. Tillemans [Mgr. Herman Tillemans, missionaris van het H. Hart, bisschop van Merauke op Irian Barat (Nieuw Guinea).] en Kloppenburg [Bonaventura Kloppenburg, franciscaan, Braziliaans peritus en huisgenoot van Smulders.] zegt de laatste, dat hij een bisschop de raad gegeven heeft volgens de volmacht van De Episcoporum Munere [Over het bisschopsambt] in het celibaat te dispenseren (o.a. een bisdom met 4 priesters, van wie één oude, voor 450.000 katholieken). Ook Mgr. Tillemans denkt daarover ernstig, zeker in het geval de Europese priesters zouden worden verdreven. Moet de goddelijke wet niet prevaleren boven de kerkelijke?
Mgr. Darma komt me advies vragen over Vastenwet. Vleesverbod en Vasten in de huidige vorm hebben in Indonesië geen zin. Ook bij ons is het boeteaspect zeer twijfelachtig, en wordt het een zaak van pure kerkelijke discipline; zo’n wet moet m.i. ophouden.
’s Middags verder gewerkt aan Ministerium et Vita Presbyterorum [Over het ambt en het leven van de priesters], dat een onbeduidend stuk is, wat geestelijk leven betreft volslagen 19e-eeuws.
05 OKT '65 | Marxistisch ideaal van vooruitgang heeft grote verdiensten
Vanmorgen naar vergadering. Nog wat over sociaal-economische orde. Wyszinski wil dat de Kerk in herinnering roept, hoeveel ze voor de arbeiders gedaan heeft om het verwijt van achterlijkheid te weerleggen. Blijkbaar is hij dat zelf gaan geloven; intussen doet hij scherpe aanval op progressieve katholieken. Direct daarna betoogt Cardijn, dat de overgrote meerderheid van de arbeiders nog geen menswaardig bestaan leidt. In koffiepauze gepraat met kard. Seper. Er moet onderscheid gemaakt worden tussen de sociaaleconomische idealen van Marxisme en hun Atheïsme. Zelf bestrijden zij de godsdienst met het wapen van de verbinding van beiden. De weerlegging van hun economische dwalingen moeten we aan de feiten overlaten. Maar hun ideaal van vooruitgang, dat overigens onder christelijke inspiratie ontstaan is, heeft grote verdiensten.
04 OKT '65 | De H. Schrift bevat de gehele omvang van de goddelijke openbaring
‘s Morgens naar de Aula. Nog een paar spreken over cultuur, dan verder over Sociaaleconomische orde. Nogal scherp kritisch. Zoghby grijpt de gelegenheid om Journet van repliek te dienen [zie 30 september]: ik heb vanuit zuiver pastoraal gezichtspunt gesproken; het beginsel van de onontbindbaarheid staat voor de traditie van Oost en West duidelijk vast; maar voor de onschuldige partij erkent het Oosten de oekonomie, die een hertrouwen in afzonderlijke gevallen duldt; evenals het privilegium Paulinum; de uitleg van de Vaders kan men niet als onevangelisch toegeven aan de mens afdoen; de oosterse praktijk is door Rome erkend, dat nooit twijfels heeft gehad over de geldigheid van zulk een huwelijk volgens oosters recht. Suenens laat hem uitspreken, hoewel eigenlijk een ander thema ter behandeling staat.
Ik ga niet naar Theologische Commissie. Daar wordt het debat weer opgevat. Philips stelt bij Modus 56 […] de inlassing voor: S. Scriptura totum complexum divinae revelationis continet. Ita tamen ut Ecclesia non omnes veritates revelatas formaliter (later veranderd in: expresse) ex ea probare possit. [De H. Schrift bevat de gehele omvang van de goddelijke openbaring. Toch kan de Kerk niet alle geopenbaarde waarheden formeel (later veranderd in: uitdrukkelijk) uit haar bewijzen.] De eerste helft is een zinnetje van Congar, de tweede van Rahner. Die zegt in de pauze: Da hat der Philips aus meinen Worten eine schöne Luftballon gemacht.
02 OKT '65 | Hier heeft Franciscus zich teruggetrokken als een kluizenaar
Vanmorgen met Mgr. Geise en Staverman, van Leeuwen, Hoebrigts en Kloppenburg naar la Verna. Op de heenweg Arezzo aangedaan, waar we in de kerk van St. Franciscus, met een mooie houten kap, in de vierhoekige apsis de mozaïeken van Piero della Francesca bewonderen. Bijzonder goed bewaard of gerestaureerd, en vooral de groep vrouwen rond de koningin van Saba en de Vrouwe van de Annunciatie met hun hautaine uitdrukking (half gesloten ogen onder opgetrokken wenkbrauwen, en iets omlaag gebogen mond) indrukwekkende stukken renaissancekunst zijn. Vanaf Arezzo over een smalle steenslagweg de bergen in. Eerst door een weelderig begroeid dal, dan krijgt het landschap steeds meer het karakter van een magere steenweide. Het klooster ligt op een steile rots, die een weelderige schelp blijkt te verbergen, waarin een prachtig bos van beuken en reusachtige sparren. Gebouwd uit de mooie grijze steen van de rots zelf, bestaat het hoofdzakelijk uit een vierkant van cellen, gebouwd onder een mooie open kap. Er is een oude kapel, die al van Franciscus zou zijn, en een iets latere flinke kerk, die prachtig gelegen is, maar van buiten na de beschietingen van de wereldoorlog wat te netjes gerestaureerd. In kapel en kerk, en ook nog in de kapel van de Stigmata zeer fraaie en reusachtige majolica's van Della Robbia. Het hele klooster ziet er keurig uit, er zijn 8 novicen, en maakt een verzorgde indruk. De refter is een lange, tamelijk lage gotische zaal. Hier heeft Franciscus zich teruggetrokken als een kluizenaar, maar toch niet al te ver van het kasteel van zijn weldoener Orlando, en vlakbij de pasweg die van de boven-Arno over de Apennijnen leidde. Een ruig klimaat, maar in de beschutting van de rotskom een weelderige begroeiing, en grandioze uitzichten. We worden eenvoudig hartelijk ontvangen, en vanzelfsprekend in de communauteit opgenomen. Er is in klooster en kerk, buiten het souvenirwinkeltje, niets dat kitscherig is en de sfeer zou verstoren; behalve misschien dat boven de deur van alle kapelletjes (behalve de genoemde ook nog van Bonaventura, van Antonius enz.) een tegel staat die honderden dagen aflaat belooft.
30 SEP '65 | Browne geeft zijn les uit het jaar 1490 opnieuw
Ik was mijn dagboek kwijt, en moet het gisteren op de balustrade van de Confessio hebben laten liggen. Na veel omzwervingen langs bureaus van gevonden voorwerpen, bleek het gevonden te zijn, en op ongeveer dezelfde plaats te zijn teruggelegd door de Gendarmeria; maar iemand had het bedolven onder te sorteren papieren.
In de vergadering gaat het gepraat over het huwelijk in Schema XIII eindeloos door. Journet antwoordt op Zoghby [zie 29 september], dat de oosterse praktijk meer humanum dan evangelicum is, en zou zijn veroorzaakt door het insluipen van het staatsrecht (Justiniaan) in de Kerk. Ik geloof dat hij daarin ongelijk heeft. Heenan en Conway zouden van het stuk, dat snel verouderd zal zijn, liever een soort Synodale Boodschap maken; zij willen over het huwelijk liever helemaal zwijgen dan met vaagheden komen, zolang de pauselijke uitspraak er niet is. Rossi is meer positief over de tekst; maar zolang de pauselijke commissie niet klaar is, kunnen wij maar twee dingen doen: of zwijgen, of onze onzekerheid bekennen. Browne geeft zijn les uit het jaar 1490 opnieuw, maar lijkt (misschien vanwege het rumoer in de zaal) geleidelijk onzeker te worden. Djaja brengt zijn interventie over de te westerse benadering van het huwelijk uitstekend.
29 SEP '65 | Colombo erkent het goed recht van familieplanning
‘s Morgens naar Aula. […] Bespreking van Ecclesia in mundo deel II [over het huwelijk]. Ruffini, later gevolgd door Nicodemo dringen op de klassieke leer van Casti Connubii [encycliek van Pius XI uit 1930] aan.
Kard. Colombo is meer genuanceerd, en erkent het goed recht van familieplanning, en ook dat de biologische integriteit van de act niet de enige en hoogste norm is; maar wel behoort deze als wezensbestanddeel tot de morele norm. Zoghby pleit voor onschuldige verlaten partij: de Kerken van het Oosten hebben in dat geval het huwelijk ontbonden.
28 SEP '65 | Als we op het stuk van de pil zonder antwoord terugkomen...
‘s Middags naar Hollands College. Schillebeeckx geeft zeer goed en alles bijeen positief commentaar op tweede deel van Schema XIII. De Subcommissie over Huwelijk heeft zeer dringend geadviseerd, dit hoofdstuk niet te promulgeren, als de pauselijke commissie [die om advies gevraagd is over het gebruik van voorbehoedsmiddelen] niet klaar is.
Verschillende bisschoppen: Als we op het stuk van de pil zonder antwoord terugkomen, zullen priesters en veel leken het Concilie als mislukt beschouwen. De theologische sectie van Pauselijke Commissie heeft gisteren vergaderd, en besloten tegen het einde van deze zittingsperiode weer bijeen te komen: dat maakt de hoop op een spoedige beslissing illusoir. Mgr. Bekkers: Het Nederlandse episcopaat heeft als richtlijn gegeven, dat in uitzonderingsgevallen en als er geen scandalum is, hoogstaande concubinaten getolereerd kunnen worden.
24 SEP '65 | Duitse benadering lijkt mij te verschillen van de Franse
‘s Middags bespreking bij Volk. De Duitse benadering (Volk, Ratzinger, ook Küng) lijkt mij aanmerkelijk te verschillen van de Franse (Garonne, Ancel, Congar): de laatsten zijn veel meer geobsedeerd door de vraag: welke zin heeft het aards bestaan in christelijk perspectief? De Duitsers lijken mij pessimistischer, omdat zij het gevaar van dat pessimisme nog niet aanvoelen.
22 SEP '65 | Ondanks schoonheidsfouten is synode toch een grote stap vooruit
Voordat de bespreking van de godsdienstvrijheid begon, werd het Motu proprio voorgelezen over de pauselijke bisschoppensynode. Zo zou je deze synode het best kunnen bestempelen, want zij is analoog met de synoden die de pausen in de oude kerk om zich verzamelden… in beginsel een adviserend lichaam, dat de Paus helpt om beslissingen te nemen, die echter formeel pauselijke beslissingen blijven. Daarin komt wel iets van de collegialiteit van Paus en bisschoppen tot uiting, maar toch maar één aspect er van namelijk dat de bisschoppen de paus moeten helpen bij de uitoefeneng van zijn primatiaal gezag. Het andere aspect komt niet tot uiting, dat namelijk de gezamenlijke bisschoppen onder voorzitterschap van de paus ook dragers van het hoogste gezag zijn. ... Al beantwoordt deze synode dus niet helemaal aan wat velen eigenlijk zouden wensen, van de andere kant was het een aangename verrassing, dat in deze synode de bisschoppen van de wereld enigszins gelijkmatig vertegenwoordigd zullen zijn door gekozen vertegenwoordigers… Voor het eerst sinds twaalf eeuwen wordt dit dus een orgaan, waarin de Italianen niet onevenredig vertegenwoordigd zijn… Ondanks enige schoonheidsfouten is deze synode toch wel een grote stap vooruit in het streven om het wereldepiscopaat actief in de algemene leiding te betrekken.
Brief 21-23/09/1965
Lees meer: Paulus VI richt bisschoppensynode op
22 SEP '65 | Tegenstand van bijna 15 procent kan niet geïgnoreerd worden
In de morgenvergadering spreken nog 4 [concilievaders] over Godsdienstvrijheid, van wie de belangrijkste Ancel is, die betoogt, dat er een band gelegd moet worden tussen de plicht om de waarheid te zoeken en het recht op gewetensvrijheid. Eindelijk de gedachte die in staat is te antwoorden op de theorie over de rechten van de waarheid.
De stemmingen over Revelatio worden afgewerkt. […] De tegenstanders hebben dus de tactiek geleerd: niet tegenstemmen, maar iuxta modum. En zij vormen nu een georganiseerde groep van ruim 300 stemmen (248 bij cap. [hoofdstuk] l, 354 bij cap. II, en 224 bij Godsdienstvrijheid). Op zich een vrij gevaarlijke situatie, omdat een tegenstand van bijna 15 procent in belangrijke zaken niet geïgnoreerd kan worden, en zij misschien opnieuw de Paus tot ingrijpen zouden kunnen brengen. Maar gezien de geweldige activiteit, die zij hebben ontplooid, is het voor hen toch wel een teleurstelling: Schauff had bij de vraag over de Traditie (cap. II) op wel een 750 modi gerekend. Vanmorgen even Philips gesproken, die me dat over Schauff vertelt, en verder dat bij het eerste hoofdstuk zeker 120 gelijkluidend zijn. ’s Middags […] met Darma, van Rijen en later ook van Leeuwen gewerkt aan Modi bij Lekenapostolaat, waarvan de eerste twee hoofdstukken uitstekend zijn geworden, maar de rest waardeloos is.
21 SEP '65 | Stormen rond de eucharistieleer
De volgende avond was ik te gast op de Civiltà Cattolica om aan de redacteurs van jezuïetentijdschriften uit heel de wereld iets te vertellen over de stormen rond de eucharistieleer en -praktijk in ons land. Op zaterdag heb ik over hetzelfde onderwerp een interview ten beste gegeven voor de Ierse televisie.
Brief van 21-23/09/1965
Lees meer: Paus zet puntjes op de i over de eucharistie
21 SEP '65 | Zij beseften wel, dat hier eigenlijk de beslissing viel
En zoals bekend heeft het Concilie lang en breedvoerig gesproken over de godsdienstvrijheid. Het Secretariaat van de eenheid dat daarvoor verantwoordelijk is, had opnieuw zijn oude fout begaan door met nog een heel nieuwe redactie en opzet te komen, de derde in twee jaar tijds. En nog steeds een stuk dat eigenlijk zwak was… Nu kwam de kritiek uit alle hoeken, ook van onverdachte voorstanders van de godsdienstvrijheid zoals Frings, Bea, Heenan enz. Behalve de Amerikanen toonde zich vrijwel niemand enthousiast over de tekst. De situatie werd beslist pijnlijk en gevaarlijk. Moest men, het stuk in stemming brengen met het gevaar dat het de tweederde meerderheid niet haalde… Men vertelt dat drie van de vier moderatoren geen stemming wilden. Daarop kwam maandagvond de zaak voor een voltallige vergadering van de moderatoren en de presidenten. Ook daar was het resultaat: geen stemming…
Diezelfde avond moeten Bea en Willebrands zich tot de paus gewend hebben… Na het uitstel van de stemming aan het einde van de vorige zitting zou een nieuw uitstel een onherstelbare blamage zijn voor de kerk. En hoe zou de paus zich voor de UNO kunnen presenteren, als de wereldpers ging rondbazuinen, dat het Concilie op dit punt was vastgelopen?
Bij zijn morgenmeditatie heeft de paus besloten dat de stemming zou doorgaan… Als dan even later de stemming gehouden wordt… kreeg het stuk (maar dus als te herziene grondslag) een meerderheid van 1997 op de 2222 stemmen, dus royaal 89 percent. Ondanks het voorbehoud in de stemmingsformule hebben dus de tegenstanders niet toegegeven. Zij beseften wel, dat hier eigenlijk de beslissing viel: ten eerste de beslissing dat het stuk in beginsel in de handen van het secretariaat van Bea blijft; ten tweede, dat het beginsel van de godsdienstvrijheid nu ook definitief zal worden goedgekeurd.
Brief van 21-23/09/1965
Lees meer: Grote opluchting over meerderheid voor godsdienstvrijheid
21 SEP '65 | De Paus heeft hiermee de zaak gered
Tegen kwart over elf stelt Agagianian voor, om aan de bespreking over Libertas Religiosa een eind te maken, nu er 62 gesproken hebben (er zijn er vanmorgen nog 20 anderen voorgelezen). Dit voorstel wordt aangenomen. De Smedt spreekt een slotwoord, dit keer is hij zakelijk en rustig, en hij eindigt met de wens, dat de bisschoppen, nadat het ontwerp herzien is, ervoor zullen stemmen. Daaruit schijnt te blijken, dat er nu geen stemming komt. Maar even later kondigt Felici namens de Moderatoren aan, dat zal worden gestemd over de volgende vraag (die de bisschoppen moeten opschrijven):
- “Utrum ‘textus reemendatus’ de Libertate Religiosa placeat Patribus tamquam basis definitivae declarationis ulterius perficiendae iuxta doctrinam catholicam de vera religione et emendationes a Patribus propositas et approbandas ad normam Ordinis Concilii.”
- [“Of de ‘herziene tekst’ over de Godsdienstvrijheid de Vaders behaagt als definitieve basis van de later volgens de katholieke leer over de ware godsdienst en de wijzigingsvoorstellen die de Vaders hebben ingediend en die goedgekeurd moeten worden overeenkomstig het Conciliereglement, te voltooien verklaring.”]
De tekst is zeer veelzinnig, en zou kunnen betekenen dat de bestaande tekst niet overeenkomstig de katholieke leer zou zijn; mijns inziens zouden hiermee ook de verbetenste conservatieven kunnen instemmen.
Maar het resultaat van de stemming is anders: [van de] 2222 [stemgerechtigden]: 1997 [voor] – 224 [tegen] – 1 [onthouding], dus ruim 89 % voor; iets meer dan 11 % zou het dus zelfs niet als basis willen nemen. Vermoedelijk zijn dat degenen die geen enkele verklaring willen, of die haar uit de handen van het Secretariaat voor de Eenheid zouden willen nemen en naar de Theologische Commissie spelen. Want in deze tekst zit wel, dat het Secretariaat de zaak in handen houdt.
Mgr. Willebrands vertelt, dat gisterenavond in een vergadering van Moderamen en Praesidium besloten was […] om geen stemming te houden. Het argument zou zijn, dat het Reglement geen stemming voorziet […]. In werkelijkheid waren de redenen waarschijnlijk tegengesteld: de voorstanders vreesden dat de tekst een onvoldoende meerderheid zou halen, de tegenstanders probeerden opnieuw op de lange baan te schuiven. Mgr.Willebrands had gisterenavond nog aan de Paus geschreven, dat een dergelijke stemming ook bij andere onderwerpen gehouden is, die zich niet voor onderverdeling in hoofdstukken leenden. Vanmorgen voor de zitting kwam Mgr. Colombo hem vertellen, dat de Paus voor een stemming had beslist. […]. De Paus heeft hiermee de zaak gered; want een volgende tekst krijgt zeker een tweederde meerderheid. Voor de wereldopinie kon hij natuurlijk onmogelijk aankomen met een nog eens uitgestelde stemming, zeker niet vlak voor zijn bezoek aan de UNO, en terwijl de debatten de indruk hadden gewekt dat nog een zeer grote groep in de Kerk tegen godsdienstige vrijheid is.
Ontdek meer: Grote opluchting over meerderheid voor godsdienstvrijheid
20 SEP '65 | Moderatoren verdeeld over stemming godsdienstvrijheid
Praten over Godsdienstvrijheid gaat eindeloos verder. Er wordt klaarblijkelijk getraineerd, en inderdaad weet Murray te vertellen dat de Moderatoren verdeeld zijn over de vraag of Libertas Religiosa nu in stemming gebracht moet worden, en dat de zaak nu bij het praesidium is.
19 SEP '65 | Coetus Internationalis verspreidt op grote schaal modi
Er worden onder de bisschoppen op grote schaal Modi [wijzigingsvoorstellen] bij De Revelatione [het ontwerp over de openbaring] verspreid, afkomstig van de Coetus Internationalis [een verband van behoudende krachten tijdens het concilie]; kant en klaar op officiële formulieren. Het ongeluk is, dat ook vanuit het Bijbelinstituut Modi verspreid schijnen te zijn […]. Een grove tactische fout, omdat elke modus-stem de positie van het stuk verzwakt. En het is te laat om een tegen actie te voeren.
Il Tempo heeft een gemeen artikel tegen de rede van Kard. Alfrink, waarin beweerd wordt dat in Nederland allerlei rare dingen gebeuren (iedereen brengt zijn brood mee, en houdt dat in de hand terwijl de priester de consecratiewoorden spreekt; communie op de hand gegeven; bij biechtcelebraties worden de geboden voorgelezen, wie schuldig is knielt telkens midden in de vergadering neer, tot slot geeft priester algemene absolutie), dat de Kardinaal daartegen niets doet, dat dit lijkt op protestante diensten (daarmee is het ergste gezegd, wat zij kunnen opbrengen). De heren hebben zich blijkbaar zijn aanval aangetrokken, maar slepen er nu allerhande zaken bij, die met de Encycliek niets van doen hebben.
Lees meer: Paus zet puntjes op de i over de eucharistie
17 SEP '65 | Artikel Philips over eucharistie geschreven uit verontwaardiging
Tijdens de zitting Mgr. van Dodewaard en Heuschen getroffen. Volgens van Dodewaard doen de bisschoppen nog steeds energieke pogingen om Schillebeeckx tot peritus benoemd te krijgen; hijzelf had, bij zijn vorig verblijf in Rome driemaal verzocht om een audiëntie over de situatie in Nederland; maar kreeg geen antwoord, en tenslotte dat de Paus geen tijd had. Toen Alfrink zich later daarover beklaagde, was de Paus woedend. […]
Heuschen vertelt dat het artikel van Philips over de eucharistieleer in Nederland geschreven is vanuit hete verontwaardiging.
Alting von Geusau vertelt, dat de Osservatore Romano de speech van Alfrink (met weglating van diens aanval op de Curia) heeft afgedrukt op bevel van de Paus. [lees meer: Paus zet puntjes op de i over de eucharistie]
In dezelfde richting vertelde De Lubac gisteren, dat hij door Boyer met grote aandrang was uitgenodigd om op het Congres voor Thomistische Wijsbegeerte over Teilhard te spreken, en wel in sympathieke zin, en dat ook hier de Paus erachter stond.
In de vergadering gaat de bespreking over Libertas [godsdienstvrijheid] verder. Cooray, Florit, Ottaviani tegen; Seper, Heenan en Conway voor, maar niemand zonder voorbehoud. Het ziet ernaar uit, dat het Schema in zijn huidige vorm nauwelijks de tweederde meerderheid zal halen. De kritiek richt zich vrijwel uitsluitend op de argumentatie en uitwerking, veel minder op de Declaratie.
16 SEP '65 | Hoofdstukken 3 en 4 van het 1ste deel van Schema XIII doorgelezen
Voor vergadering even P. Generaal [Pedro Arrupe] getroffen, die ik op het hart druk om - als hij een bijeenkomst van jezuïeten-periti belegt - niet de indruk te wekken dat hij wenst dat ze één lijn trekken. Verder niet naar vergadering, maar wat aantekeningen gemaakt voor een praatje voor de jezuïetenredacteuren op Via Cassia [het adres waar Smulders tijdens de zittijden verblijft], en hoofdstukken III en IV van het eerste deel van Schema XIII doorgelezen.
14 SEP '65 | Italiaanse perspropaganda spreekt over Hollands schisma
's Middags eerst naar DOC [Nederlands Documentatiecentrum in Rome], waar eerst Alfrink, dan Murray [= John Courtney Murray, expert met betrekking tot de godsdienstvrijheid].
Het is afgeladen vol (de 500 kopieën blijken onvoldoende te zijn geweest), ook de Italiaanse pers is opgekomen. Alfrink bijt scherp tegen de Italiaanse perspropaganda, die gesproken heeft over een Hollands schisma. Il Tempo: L'Enciclica condannia il scisma olandese [De encycliek veroordeelt het Hollandse schisma]). Murray werkt goed uit, dat en waarom het schema over Godsdienstvrijheid zich beperkt tot de civil rights; ik vind zijn speech niet bepaald overzichtelijk, maar hij spreekt verduveld prettig.
Lees meer: Paus zet puntjes op de i over de eucharistie
14 SEP '65 | Vierde Zitting met grote nadruk als laatste aangekondigd
Vanmorgen opening van de Vierde Zitting, door Felici met grote nadruk als laatste aangekondigd, terwijl de Paus daarover minder zeker sprak. Gisteren beklemtoonde Doepfner op persconferentie, dat ze zeker met Kerstmis beëindigd zou zijn. In strijd met het gedrukte ceremoniale maakte de Paus vanmorgen geen gebruik van de draagstoel. In zijn toespraak was het belangrijkste de aankondiging van de spoedige instelling van de Synodus Episcopalis [Bisschoppensynode]; hoe die zou worden samengesteld was echter niet goed verstaanbaar. ’s Avonds boeteprocessie, waarbij volgens Mgr. Pessers inderdaad onvoorstelbaar veel mensen aanwezig waren. Wij zijn de hele dag thuisgebleven, en hebben vanmorgen De Libertate Religiosa [de ontwerptekst over de godsdienstvrijheid] besproken, vanmiddag De Ecclesia in Mundo [de ontwerptekst over de Kerk in de wereld].
13 SEP '65 | Dit is weer een gemiste kans, hoewel geen stukken worden gemaakt
Vanmorgen Encycliek Mysterium Fidei gekocht, waarover ik me zorg maakte: want hoe zal dit worden opgenomen? De toon is niet agressief, gelukkig. Dwalingen worden opgenoemd […]. Een waarschuwing om de traditionele dogmatische formuleringen niet te veranderen, aangezien die in algemeen-menselijke en voor altijd geldige termen zijn uitgedrukt. Men weet dus wel, wat er aan de hand is. Maar de positieve uiteenzetting geeft geen enkel blijk, dat men de bekommernis begrijpt, die erachter steekt. […] Alles gestaafd met een aantal klassieke teksten […]. Dus blijven de accenten middeleeuws liggen: geen poging om tot het nieuwtestamentisch of echt-traditioneel perspectief terug te komen, en vandaar uit de latere leer-ontwikkeling te plaatsen. Dit is weer een gemiste kans, hoewel Goddank geen stukken worden gemaakt.
Lees meer: Paus zet puntjes op de i over de eucharistie
21 NOV '64 | Over de Nota Praevia wordt niet meer gerept
Sessio Publica. Het weer is prachtig, de stemming is gedrukt. Voorafgegaan door de Concelebranten en door de Kardinalen, wordt de Paus op de Sedia Gestataria binnengedragen; er komt nauwelijks applaus van de kant van de bisschoppen. De H. Mis wordt geconcelebreerd, met dialoog en met zang. Daarna gaat de Paus op zijn zetel zitten. De schema's over de Kerk, over de Geünieerde Kerken van het Oosten en over het Oecumenisme worden verkort voorgelezen: begin en slot van ieder hoofdstuk. Daarna stemming (…).
Bij de afkondiging van de uitslagen, vooral over De Ecclesia, wordt krachtig geapplaudisseerd. Daarna promulgatie (…). Over de Nota Praevia wordt niet meer gerept. Men zegt, dat ruim 400 bisschoppen aan de Paus hebben laten weten dat, als deze bij de stemming betrokken was, zij tegen het hele De Ecclesia zouden stemmen. Het kan dus wel zijn, dat de bedoeling heeft bestaan om deze Nota af te drukken bij de officiële en plechtige tekst van het Decreet, maar dat dit op het laatste moment is tegengehouden. Merkwaardig is namelijk, dat geen officiële en plechtige uitgaven van de vandaag gepromulgeerde decreten worden uitgedeeld aan de Vaders. Dit zou verklaard kunnen worden, doordat een uitgave met de Nota op het laatste moment is tegengehouden. Het kan natuurlijk ook gewoon een kwestie van tijdgebrek zijn geweest.
Ontdek meer: “Zwarte week” van het Concilie
20 NOV '64 | Onder de bisschoppen heerst een teleurgestelde stemming
Zij voelen de gebeurtenissen van de laatste dagen als een aantasting van hun vrijheid. Sommigen praten erover morgen weg te blijven; wat ze natuurlijk toch niet doen.
Ontdek meer: “Zwarte week” van het Concilie
19 NOV '64 | Vanmorgen een zeer bewogen zitting
Niet vanwege de interventies, maar vanwege de gebeurtenissen. De stemming over het geheel van De Ecclesia is vanmorgen gehouden (…). Maar over deze stemming wordt een schaduw geworpen, doordat Felici bij de stemming aankondigt, dat de stemming van vandaag en van zaterdag moet verstaan worden in het licht van de Nota Praevia; daarom is deze Nota apart gedrukt, omdat ze blijvende gelding heeft en bij de Akten van het Concilie zal worden gevoegd. Deze woorden, die in de gedrukte tekst niet staan, zijn iets nieuws. Felici zegt niet, met welke autoriteit hij deze verklaring aflegt. Maar deze verklaring schept (of bedoelt te scheppen) een nieuwe situatie m.b.t. de Nota, waarover noch de Theologische Commissie, noch de Vaders enig beraad hebben kunnen plegen. Dit begint te lijken op een aantasting van de vrijheid van het Concilie: zij worden voor een fait accompli gesteld. De bisschoppen zijn heftig verontwaardigd: een oud en verstandig man praat erover te vertrekken. Maar door de korte tijd is een protest of een opheldering nauwelijks mogelijk. Döpfner, die vandaag voorzit, laat de kans voorbijgaan om naar de bron van Felici's verklaring te vragen. De paus heeft, door zijn besluiteloosheid, zich in een onmogelijke situatie gemanoeuvreerd, waar hij de speelbal is van de Curie. lets dergelijks gebeurt met het Schema over het Oecumenisme, dat drie weken geleden klaar was. Maar de Paus heeft wijzigingen voorgesteld; een gedeelte daarvan wordt vandaag kort meegedeeld. Morgen zal de eindstemming over De Oecumenismo plaats vinden, en tegelijk de definitieve tekst worden uitgedeeld. Ook hier heeft de Paus de Vaders dus voor een fait accompli gesteld. Eigenlijk zijn de wijzigingen onbeduidend, en de moeite nauwelijks waard: alleen onderstrepen ze nog eens extra het primaat. Als de paus vroeger tot een besluit gekomen was, zouden die wijzigingen op de normale wijze aangebracht kunnen zijn.
Hevige deining verwekt ook het feit, dat Tissérant aankondigt, dat De Libertate Religiosa [de ontwerptekst over de godsdienstvrijheid] niet meer in stemming gebracht zal worden, in tegenstelling met wat gisteren gezegd is. (…). Er wordt snel een actie georganiseerd om de paus te verzoeken, de eerste stemming erover alsnog te laten houden; in een half uur heeft ze honderden stemmen. (…). Het is een schandaal, want de tekst was gereed op 24 oktober; op 16 oktober heeft echter Cicognani bevolen, dat de tekst moest worden besproken met 5 aangewezen leden van de Theologische Commissie (daaronder waren dus Browne , Fernandez, Pelletier en Colombo). Vier van de vijf verklaarden, dat geen doctrinele bezwaren tegen het stuk bestonden. Ottaviani heeft het stuk aan de hele Commissie voorgelegd op 9 november, waar het een tweederde meerderheid kreeg. De voorgestelde verbeteringen zijn verwerkt. Maar pas op 17 november werd het stuk uitgedeeld. Waarschijnlijk heeft Felici de druk tegengehouden, en de uitdeling vertraagd. De tijd van studie voor de stemming was inderdaad te kort; maar om over de Nota Praevia na te denken, hadden de Vaders helemaal geen tijd. Mgr.De Smedt leest nu wel de relatie over de Godsdienstvrijheid voor, waarbij hij herhaaldelijk onderbroken wordt door een allerdaverendst applaus, waarin de bisschoppen onmachtig protesteren tegen deze gang van zaken, waardoor het de kleine groep Conservatieven opnieuw gelukt is deze kwestie op de lange baan te schuiven.
Ontdek meer: “Zwarte week” van het Concilie
16 NOV '64 | Paus blijkt nog steeds bang te zijn
Het gonst vanmorgen weer van quasibedrijvigheid. Brouwers vertelt dat er gisteren druk getelefoneerd is, wat met de Nota Explicativa [bij de Dogmatische Constitutie over de Kerk] moet gebeuren: men zou een schrijven aan de Paus willen richten. Dat lijkt mij overdreven. De Nota is wel ongelukkig, maar kan uiteraard de goedgekeurde tekst niet aantasten: zij is, zoals alle antwoorden op de Modi, van de orde der theologie. En zij kan weliswaar misbruikt worden, omdat zij een voorwendsel zou kunnen zijn voor pauselijk autoritarisme, maar zij kan theoretisch ook goed uitgelegd worden; want de propria discretio [eigen beslissingsbevoegdheid] van de Paus is uiteraard genormeerd door de wezenlijke structuur van de Kerk. In de loop van de vergadering blijkt dan ook de opvatting van alle verantwoordelijke theologen en bisschoppen-groepen te zijn, om de Nota op de koop toe te nemen, en morgen Placet te stemmen. En geen protest, waardoor de Paus opnieuw de schrik om het lijf zou slaan. Want de Paus blijkt nog steeds bang te zijn: hij heeft afgelopen vrijdag nog een stuk aan Philips geschreven, opdat deze de zaak recht zou zetten. Als er morgen enige honderden tegenstemmers zouden zijn, is dus de kans groot, dat hij van goedkeuring en promulgatie afziet.
Ontdek meer: “Zwarte week” van het Concilie
06 NOV '64 | Mop: Mgr. Heenan heeft een rotte haring gegeten...
Vanmorgen in Aula kwam de Paus, praktisch zonder gevolg. De Mis was in koptische ritus, lang en wanklankig gezang. Alleen na de Mis een slotgezang, dat goed klonk, met begeleiding van een drum; de drummer, die ook dirigeerde, voerde een soort dans uit. Toen ging de Paus op een iets hogere stoel tussen de Voorzitters zitten. Hij hield een kort toespraakje van minder dan 10 minuten over het ontwerp van Propositiones de Missionibus [de voorstellen met betrekking tot de missie]. die hij prees; een toespraakje, zoals er elke morgen tien gehouden worden. Na de relaties over de Missionibus, één druipend van Byzantijnse vleierij door Agagianian, de andere erg lang door Lokuang. Na die van Agagianian, die een mager applaus krijgt, gaat de Paus weer weg. De eerste toespraken over Missies zijn zwak.
Mop: Mgr. Heenan heeft een rotte haring gegeten, en lijdt aan Peritonitis [buikvliesontsteking]; de dokter raadt hem Benedictine aan [De mop zinspeelt op de boosheid van Heenan op Bernhard Häring (zie 22 oktober) en het weerwoord van de benedictijn Reets (23 oktober)].
Overigens vertelt Butler, dat de Engelse bisschoppen Häring hebben uitgenodigd tot een voordracht; zij zijn volkomen verrast door de interventies van Léger, Suenens, Maximos en Alfrink; hadden gedacht, dat het maar drijverij van een paar jonge onverantwoordelijke theologen is (Charles Davies is als professor van dogmatiek aan Heenan 's seminarie afgezet). Hij oppert ook twijfel, of Casti Connubii [encycliek van Pius XI over het huwelijk uit 1930] wel tot een echte innerlijke consensus van het wereldepiscopaat heeft geleid: of was het een uiterlijk opgelegde instemming?
Ontdek meer: Voortplanting of liefde hoofddoel van huwelijk?
04 NOV '64 | Buitengewoon mooie speech van Lercaro
Nog enige toespraken over Eccl.in Mundo [het schema over de Kerk in de wereld van deze tijd] n. 22.
Een buitengewoon mooie speech van Lercaro: Dit nummer is de kern van de hele zaak, omdat het zegt, dat de openbaring het menselijk inzicht helpt, en dat de wetenschap de vooruitgang van het geloofsinzicht dient. Maar het houdt op, waar het zou moeten beginnen. Want het gaat niet over de cultuur van de verleden tijd, maar van de toekomst. De Kerk moet haar armoede belijden; zij draagt rijkdommen mee uit het verleden, zoals haar scholastieke filosofie en theologie, haar studieprograms, die van een vroegere tijd zijn; daaraan moet zij verzaken, of zeker niet daarop vertrouwen, omdat deze rijkdommen haar inperken. Zij moet wendbaar van geest en stoutmoedig zijn, waardoor haar verzaking aan oude rijkdommen openheid wordt voor de nieuwe. Zij moet niet enkel in woorden, maar metterdaad onderscheid maken tussen haar leer en de cultuurgebonden elementen. Daaruit volgt de noodzaak van herziening van de studieprogramma's van seminaries en kerkelijke studies: want hoe kan de Kerk tot een dialoog komen, als haar woordvoerders een taal spreken van een andere tijd? Op twee punten moet de Kerk terugkeren tot haar oude traditie: de bisschoppen moeten weer leraren zijn, authentieke theologen, niet scholastieke, maar pneumatieke; en ook de leken moeten scheppend kunnen werken in de theologie. Daar wordt hij afgebeld door Döpfner, die in zijn naam voorzit; Lercaro breekt midden in de zin af, en zegt alleen: Gratias, Eminentissime Pater. Een (met Döpfner afgesproken?) lesje voor Ruffini, hoe een kardinaal zich tegenover de voorzitter te gedragen heeft. Het was een glasheldere, rustige, maar met grote warmte voorgedragen speech, van een grootse visie, en moedig.
03 NOV '64 | Wegens geldgebrek hebben ze niet meer warm gegeten sinds zaterdag
Gisterenmiddag werd ik opgebeld door groepje studenten uit Delft, van wie ik er een paar kende van studiedag Virgiel (Katholieke Studentenvereniging Sanctus Virgilius te Delft) van vorig jaar. Zij zijn belast met voorbereiding KSO februari 1965, hebben als onderwerp gekozen Kerk en crisis, en hebben Baas (= Mr. Ludolf Baas (1920-1976), voorzitter van de Katholieke Actie in Nederland] Tegenbosch [mogelijk de essayist en kunstcriticus Lambert Tegenbosch?], Ds. Steenbeke, Moeller uitgenodigd, en willen hier met mensen over Schema XIII praten. We praten twee uur op DOC [Documentatiecentrum]; als ik ontdek dat zij sinds zaterdagmorgen, toen ze uit Delft zijn weggereden, wegens geldgebrek niet meer warm hebben gegeten, nodig ik ze uit om samen te gaan eten bij Antonio. Uitstekend, gezellig, en niet meer dan 1000 lire per persoon.
01 NOV '64 | Mis gelezen bij karmelitessen
Dan tentoonstelling bezocht, waar veel kitsch is in het plaatjesachtige of uiterst moderne genre. Daarna een uurtje door de stad gewandeld.
31 OKT '64 | 's Morgens per trein naar Bologna
Bezoek aan Biennale d'Arte religiosa moderna, georganiseerd door Antoniano en betaald door Volkswagen. Alles bijeen 120 bisschoppen. Na middageten op Antonianum worden we in een lange stoet door de stad gereden, waar het verkeer aardig ontwricht wordt. Om zes uur receptie bij Kard. Lercaro, die ik wel goed gezien, maar niet gesproken heb. Diner in ons hotel.
29 OKT '64 | Leer van de Kerk op dit punt geen monolithische zekerheid
Begint discussie over Huwelijk. Ruffini natuurlijk oerconservatief, daarna Léger: De moraliteit moet bezien worden m.b.t. het hele leven, niet tot de losse handelingen. De menselijke liefde is geestelijk en lichamelijk: deze is iets goeds, is een doel, en heeft haar eigen wetten, die gerespecteerd moeten worden.
Vervolgens Suenens, die samenwerking met de pauselijke Commissie wenst: de leden van die Commissie moeten gepubliceerd worden, zodat de mensen zich tot haar kunnen wenden. Die Commissie moet zich afvragen, of wij alle waarheden omtrent het huwelijk voldoende onderwezen hebben en daarbij het evenwicht bewaard hebben. Er is in de huwelijksliefde een vooruitgang. Het probleem van de kinderbeperking is niet een zaak van egoïsme, maar van het conflict tussen hun liefde tot de Kerk en hun liefde tot elkaar. Sinds Aristoteles en zelfs sinds Augustinus (op wie Ruffini zich beroepen had), hebben we toch wel iets geleerd; een nieuw geval Galilei moet worden vermeden. Léger had ook gezegd, dat we zonder vrees en ontveinzing (sine timore et dissimulatione) moesten spreken; Suenens doet een vurig pleidooi voor een eerlijk woord. Dan volgt Maximos IV, die wijst op het décalage [verschil] tussen de officiële leer van de Kerk en de praktijk ook van goedkatholieke mensen; het gaat om de ontplooiing en integratie van de persoon, maar wij laten ons vaak leiden door de psychose van de celibatairen.
Met deze drie speechen is de zaak voor het wereldforum gebracht. Dat heeft zijn schaduwzijden, omdat nu allen zullen weten dat de leer van de Kerk op dit punt geen monolithische zekerheid is. Maar was die zekerheid niet onoprecht, dus krampachtig? En had zij veel ander gevolg, dan dat de gelovigen en de biechtvaders met een half-gerust geweten deden, wat hun persoonlijk het beste leek? Een vreemd idee, om zulk een zaak binnenskamers te willen houden, terwijl heel de wereld er openlijk over spreekt.
Vanmiddag [ in de vergadering van de Theologische Commissie] verliest Philips zijn geduld, als hij een onbeduidend voorstelletje van Granados (…) met een ruw gebaar van de tafel wil vegen. Maar de vergadering neemt dat niet, en geeft eenstemmig zijn steun aan Granados.
Ontdek meer: Voortplanting of liefde hoofddoel van huwelijk?
23 OKT '64 | Reets heeft een briljante tegenaanval op Heenan gedaan
Vanmorgen niet in Aula geweest, maar gewerkt aan het definitief uittypen van relatie.
Jammer, want Reets heeft een briljante tegenaanval op Heenan gedaan [in het debat over schema XIII]. Cum temore et tremore [met angst en beven] voert hij als monnik het woord, als een eenvoudige duif, die niet als een slang vergif onder de tong heeft. Maar waren de mannen, die van de Angelen Engelen maakten niet monniken? Men behoeft voor de periti niet bang te zijn; als de Kerk door hen schade geleden heeft, dan is dat niet te verwonderen, omdat een gewetensonderzoek vaak pijnlijk is. Ook Guano komt er bij zijn slotrelatie op terug: slechts één vader heeft een radicaal negatief antwoord uitgesproken, waarbij hij waarschijnlijk geen periti geraadpleegd heeft. Heenan moet er, zoals Mgr. Scherer me zei, met beschaamde kaken bijgezeten hebben.
Vanmiddag vergadering van Theol[ogische] Comm[issie] over verdere modi bij Eccl III [wijzigingsvoorstellen bij hoofdstuk III van de ontwerptekst over de Kerk]. (…) [Besloten wordt] met 17 tegen 6 om te schrijven: hierarchica communione [hiërarchische gemeenschap], helaas omdat dit toevoegsel, ook al kan het goed verstaan worden, weer een eenzijdig juridische klank geeft.
22 OKT '64 | Wie heeft "dogmatisch" uit de titel geschrapt?
’s Middags Theologische Commissie. (…) Men struikelt over het voorstel, om in de tekst uit te spreken, wat nu eigenlijk de dogmatische waarde van de Constitutie [over de Kerk] is. Spanedda vraagt: Wat moet ik mijn mensen zeggen?, en ontketent daarmee een debat van anderhalf uur en nog groter verwarring. Op een gegeven moment verklaart Tromp, om Salaverri bij te vallen: Het is geen dogmatische constitutie, het Concilie wil pastoraal zijn; daarom is ook het woord dogmatica in het opschrift nu weggelaten. Dan vraagt Charue: door wie is dat weggelaten, en het wordt een algemeen geroep: Quis mutavit? [Wie heeft het veranderd?] Ottaviani wil dan plotseling verder gaan: De zaak is nu wel duidelijk. Maar Charue insisteert: De titel moet terugkomen, en wie heeft hem veranderd? Philips: Ik weet er absoluut niets van. Ottaviani: Geen bezwaar tegen herstel van de titel; wie hem veranderd heeft, moet worden uitgezocht. Het is duidelijk, en na de vergadering zegt Molari het me uitdrukkelijk: door Tromp of Fazzolini (wie is dat?) ; in de drukproef stond het wel. Het is van Tromp toch wel ongelofelijk onhandig of brutaal, eerst de titel op eigen houtje te veranderen (Molari zegt ook, dat Ottaviani werkelijk van niets wist, en dat lijkt ook plausibel, gezien zijn reactie), en die verandering dan later als argument te gebruiken.(…) De algemene opvatting is duidelijk deze: geen definitie, maar wel doctrina catholica [katholieke leer], voor dingen die echt geleerd worden.
In de Aula heeft Heenan vanmorgen opschudding verwekt door een felle aanval op Schema XIII en op de periti [deskundigen]. In de periode tussen de zittingen heeft de Kerk veel schade geleden door uitlatingen van periti, die het gewone leergezag van de bisschoppen en de Paus voor niets houden. De echte periti hebben ontbroken, en de periti mogen dan eenvoudig zijn als duiven, zij zijn mensen die in hun kloostercellen en studeerkamers leven, en de wereld niet kennen. Hij vraagt om een nieuwe commissie, die drie of vier jaar werkt, en waarin leken en zielzorgers zitten. Het pijnlijke is, dat Heenan duidelijk op Häring [de moraaltheoloog Bernhard Häring] doelt, die een interview heeft gegeven over de pil, waarin hij het herderlijk schrijven van de Engelse bisschoppen bekritiseerde. Charue dient hem even later reeds van antwoord, die het voortreffelijke werk van de periti prijst.
20 OKT '64 | Schema staat nog te wantrouwig tegenover de Wereld
Meyer houdt een meesterlijke uiteenzetting over de Wereld [schema over de Kerk in de wereld van deze tijd]: het aardse werk is een integraal deel van het heilswerk; het Schema staat nog te wantrouwig tegenover de Wereld: deze is niet enkel een instrument, maar behoort tot het object van de verlossing. Voor zijn professorale, glasheldere uiteenzetting krijgt hij een krachtig applaus. Ruffini werd door de voorzitter, Döpfner, onderbroken, omdat hij bij deze algemene beschouwingen teveel over onderdelen sprak; hij antwoordde boos, dat hij pas vanmorgen gehoord had, dat eerst algemene beschouwingen gehouden zouden worden, en ging toen door; Döpfner liet hem uitspreken, maar wees daarna de bisschoppen erop, dat zij zich nu tot algemene beschouwingen moesten beperken.
Ontdek meer: Eerste debat over de Kerk in de moderne tijd en wereld
16 OKT '64 | ’s Middags komt president Sukarno hier aan tafel
’s Middags komt Sukarno [president van Indonesië], met zijn “aangenomen dochter” en een uitgebreide staf hier aan tafel. Hij maakt een prettige indruk, en blijft zeker drie kwartier langer dan voorzien. Mgr. Tillemans en hij vertellen elkaar moppen.
15 OKT '64 | Philips stelt voor om middelares te verdunnen in serie titels
’s Middags Theologische Commissie [over het hoofdstuk over Maria in het schema over de Kerk]. Philips stelt nieuwe compromistekst voor, waarin naam mediatrix (middelares) verdund wordt in serie andere vrome titels.
Lange en verwarde discussie over te volgen procedure. Enigen beroepen zich op de vroegere stemming in de Commissie (Granados), maar McGrath wijst er terecht op, dat zich intussen honderden bisschoppen uitgesproken hebben, en dat de Commissie hun wensen te volgen heeft. Doumith: Het gaat niet om de zaak, maar om de titel en om de tendens tot dogmatisering: niet zozeer omwille van de devotie van het volk, die Maria toch wel vereren, maar om de troost van enige theologen. (…)
Tenslotte wordt tweemaal geheim gestemd: eerst informatief. Daarbij zijn voor de gedrukte tekst 1, voor schrapping van het woord 7, voor compromisformule 18. Tweede stemming: 22 voor compromisformule, 3 tegen, een nul. (…) Verder pleiten Fernandez, Ottaviani (ik weet van een seminarie, niet in Italië, waar de seminaristen weigeren het rozenhoedje te bidden) nog voor opname van de rozenkrans.
14 OKT '64 | Mater Ecclesiae is dubbelzinnig
’s Middags Theologische Commissie. Behandelt een nummer van cap. VII De Ecclesia [hoofdstuk VII van het schema over de Kerk] en eerste helft van Cap. VIII. In n. 48 stelt Philips een kleine wijziging voor. In Mariologie eerst over titel: velen willen Mater Ecclesiae, maar volgens Philips is deze titel dubbelzinnig; zij is juist als bedoeld wordt Moeder van alle gelovigen, niet Moeder van de Kerk als instelling. Hij wint.
12 OKT '64 | Heenan waarschuwt tegen klerikalisme van dit ontwerp
Heenan waarschuwt [in de discussies over het lekenapostolaat] tegen het clericalisme ook van dit ontwerp, en herinnert aan de tijd, dat clericus gelijkstond met letterkundig (“clerc”), en idiota zowel leek als stommeling betekende. Larrain wijst erop, dat teveel aan organisatie schadelijk is, omdat grote organisaties altijd elementen van verstarring zijn: zij ontwikkelen zich minder snel dan de mensen. Een secretariaat bij de H. Stoel voor het Lekenapostolaat, zo waarschuwt Heenan, moet werkelijk een secretariaat van leken zijn, en dus totaal verschillend van de Romeinse dicasteria [curieorganen]. Vooral Larrain beklemtoont, dat het apostolaat veronderstelt, dat de betreffende leken op natuurlijke wijze in hun profaan milieu geworteld zijn, dat zij hun profane taak niet als een louter instrument voor het apostolaat, maar om zichzelf beoefenen, en dat zij sociaal geschoold moeten zijn.
Ontdek meer: Concilie ontdekt de leek met klerikale tekst
11 OKT '64 | Er heerst kennelijk hevige spanning in de hoge regionen
Vanmorgen een antwoord geschreven aan de huismoeder, die haar hart lucht over de geboden van de Kerk.
Vanmiddag direct na tafel naar het Belgisch College, om de interventies De Revelatione I [hoofdstuk I van het schema over de openbaring] door te werken. (..) Daarna een ogenblik gepraat met Mgr. Heuschen, die ik wilde vragen om vast over een herziening van de paragraaf over het geloof te denken. Maar hij heeft zijn handen en hoofd vol van De Ecclesia [het schema over de Kerk], dat zo snel mogelijk afgewerkt moet worden.
Want er heerst onweer. Hij vertelt in vertrouwen het volgende: van hogerhand is bevolen de declaratie over de Joden te laten vallen, en deze te verwerken in De Ecclesia. (…) Het is dus zaak De Ecclesia zo snel mogelijk gereed te maken voor de eindstemming, omdat anders het hele Concilie op niets uitloopt. (…) De Mariologie is afgewerkt: de term mediatrix (middelares) is “verdronken” tussen andere titels. Dat heeft Philips klaargespeeld.
Vanavond wordt Mgr. Geise opgebeld door Ramselaar, die hem vertelt, dat de journalisten hem van alle kanten aanklampen met verhalen, dat het Concilie a.s. donderdag beëindigd zou worden. Zij weten ook te vertellen, dat een nieuwe conservatieve commissie benoemd is om De Libertate Religiosa [het schema over de godsdienstvrijheid] te bewerken, en dat De Judaeis [de tekst over de Joden] in De Ecclesia moet worden verwerkt. Volgens Ramselaar hebben zeven kardinalen vergaderd, en zouden onze bisschoppen ook iets moeten doen.
Er heerst kennelijk hevige spanning in de hoge regionen. Maar in een voortijdige sluiting van het Concilie geloof ik niet. Zo'n ondiplomatieke stap zou de Paus nooit zetten. Bovendien moet hij zich toch wel realiseren, wat een rampzalige gevolgen dat zou hebben binnen en buiten de Kerk. Misschien komt het bericht daarvandaan, dat er gedacht wordt aan een conciliaire vacantie, waar iedereen naar snakt, en die aan de Commissies tijd zou geven om bij te werken. Er wordt, als symptoom van de spanning weer een mop verteld: De Grieken hebben nu het hoofd van Andreas gekregen; nu vragen wij Latijnen het hoofd van Ottaviani.
Ontdek meer: Bom onder het Secretariaat voor de eenheid
09 OKT '64 | 's Morgens niet naar de Aula
Ik verwachtte dat het na de voortreffelijke spreekbeurten van gisteren een onbeduidende reeks van sprekers zou zijn. Dat is uitgekomen.
07 OKT '64 | Na lange inleiding begint discussie over lekenapostolaat
Na lange relatie [inleiding] van Hengsbach, begint pas tegen elven de discussie over Lekenapostolaat. Ruffini staat dit keer niet op de lijst. Ritter begint met zware kritiek, wil een kort schema van andere opbouw; dit kan dienen als basis. Browne: de verplichting tot apostolaat is te algemeen gesteld, tenzij men het woord in zeer ruime zin neemt; (…) behalve de gehoorzaamheid jegens de bisschop moet ook het obsequium erga parochos [gehoorzaamheid aan de pastoor] ingescherpt worden (…). De Roo namens 15 Canadese bisschoppen wil een betere theologische grondslag, waarbij het specifieke apostolaat van de leken als leken beter uit de verf komt, doordat de verhouding tussen natuurlijke en bovennatuurlijke waarden meer wordt uitgewerkt. Charbonneau gaat in dezelfde richting. Na deze vier sprekers laat Suenens stemmen over de vraag, of het Schema als basis van discussie wordt aanvaard. Bijna iedereen staat op; in mijn gezichtsveld blijven alleen zitten Bekkers, die het Schema te clericaal vindt, en Staverman die deze stemming voortijdig acht.
Ontdek meer: Concilie ontdekt de leek met klerikale tekst
07 OKT '64 | Volk Gods is geen totalitaire staat
Vandaag maar één stemming: het geheel van Cap. III de Oecumenismo [hoofdstuk III van het schema over het oecumenisme].
Maar een reeks zeer goede interventies [in de discussies over het lekenapostolaat]. Eugenius D’Souza betoogt, dat wanneer het ontwerp vanaf de aanvang de Geest inperkt, het een dode letter wordt. Het Volk Gods is geen totalitaire staat, waar alles van bovenaf geregeld wordt. Maar zijn wij bereid tot die radicale hervorming, waardoor wij de leken hun eigen initiatief en verantwoordelijkheid laten? Er zullen ongetwijfeld fouten begaan worden; maar een voorzichtigheid, die tot immobilisme leidt, is erger dan temeritas [onbezonnenheid]. Hij stelt nog eens voor, leken te belasten met de nuntiaturen. Hij krijgt krachtig applaus. De Smedt beklemtoont, dat lekenapostelen de godsdienstvrijheid van anderen moeten respecteren: niet op frenetieke wijze aandringen. De godsdienstvrijheid heeft als keerzijde de persoonlijke verantwoordelijkheid. Hij wijst erop, dat de jeugd steeds vaker de loop der gebeurtenissen bepaalt. Het leek mij een aanval op het Marialegioen, en daarmee ook op Kard. Suenens. Velen vragen om betere theologische grondslagen, en minder klerikale instelling.
Ontdek meer: Concilie ontdekt de leek met klerikale tekst
06 OKT '64 | Commissie voor lekenapostolaat ontbeert inzicht
’s Avonds bijeenkomst van secretarissen in Via Traspontina 21. Pater Greco weet te vertellen, dat niet meer dan 130 Italianen tegen de collegialiteit hebben gestemd. Worlock houdt een inleiding over Apost. Laicorum [het schema over het lekenapostolaat], waaruit blijkt dat de Commissie zich nog steeds niet realiseert dat het haar aan inzicht hapert. Interessant is wat hij vertelt, dat de Angelsaksen in de Commissie het hoogtepunt van Lekenapostolaat wilden zien in persoonlijke christelijke meewerking in neutrale internationale organisaties, terwijl de Latijnse landen willen dat men bij voorkeur in de confessionele Katholieke Actie blijft werken; in de Commissie hadden de laatsten het overwicht.
Ontdek meer: Concilie ontdekt de leek met klerikale tekst
05 OKT '64 | Tromp heeft zeker 10 dagen nodig om modi te ordenen
’s Middags vergadering van Theol[ogische] Comm[issie]. Ottaviani wegens ziekte afwezig. Tromp leest in een woedende toon een brief van Felici aan Ottaviani voor, dat op Cap. III de Ecclesia [hoofdstuk III van de ontwerptekst over de Kerk] 4055 en 1551 Modi zijn binnengekomen. Zelfs met 5 assistenten heeft hij zeker tien dagen nodig om deze te ordenen.
Mgr.Tillemans vertelt, dat hun Generaal [pater Joseph Van Kerckhoven m.s.c. (1909-1974), generaal overste van de Missionarissen van het Heilig Hart] zou hebben gezegd: de Paus bereidt een toespraak tot de curie voor, waarin hij een eind maakt aan het instituut van curiekardinalen en -bisschoppen: hij zou zich willen vrijmaken van de slavernij van de Curie. Tegelijk is vergadering Indonesisch Episcopaat, waar inleiding van Rijen [= Louis van Rijen m.s.c., peritus en huisgenoot van Smulders tijdens hun verblijf in Rome] over Schema XIII grote indruk maakt.
02 OKT '64 | Splitsing van stemming hebben we aan Tromp te danken
De splitsing van [de stemming over] Eccl. Cap. III [hoofdstuk III van het schema over de Kerk] in twee helften hebben we aan Tromp te danken, die verwerping verwachtte van collegialiteit en sacramentaliteit, maar diakens wilde redden; de volgende dag merkte hij, dat dit ook voor de eerste helft gunstig zou kunnen zijn, en wilde weer terug. Maar men handhaafde het besluit.
De collegialiteit en sacramentaliteit van het bisschopsambt kwamen in het begin van het betreffende hoofdstuk ter sprake. Het diakenambt (inclusief het herstel van het permanent diaconaat) aan het eind.
Ontdek meer: Ruime ⅔ meerderheid voor collegialiteit en diaconaat
01 OKT '64 | Verwachte aanval op het openbaringsbegrip is niet gekomen
Vandaag een weinig boeiende vergadering. Er zijn geen stemmingen meer, en na de eerste sprekers is het duidelijk, dat De Revelatione [de ontwerptekst over de openbaring] niet op veel verzet stuit. (…) De aanval op het openbaringsbegrip, die ik verwachtte, is dus niet gekomen: dat God niet zozeer waarheden openbaart als wel zichzelf, wordt niet aangevallen, maar door verschillenden onderstreept. Ook komt nauwelijks het verzoek om een meer rationeel geloofsbegrip.
Vanmorgen in Aula kondigt Felici af, dat P. Generaal [= de generale overste van de Jezuïeten, Jean-Baptiste Janssens] doodziek geworden is: het blijkt dat hij vannacht een beroerte heeft gehad en aan de rechterzijde helemaal verlamd is: maar het onmiddellijke stervensgevaar is weer voorbij.
Ontdek meer: Openbaring krijgt 2 tegenstrijdige inleidingen
30 SEP '64 | Vanmorgen begint de bespreking van De Revelatione
Vanmorgen begint de bespreking van De Revelatione [schema over de Openbaring].
Franic begint met een relatio [verslag] namens de minderheid: hij hamert op de materiële insufficiëntie van de Schrift, met een merkwaardige reeks equivocaties. Eerst zegt hij, dat de vraag is, of alles bewezen kan worden uit de Schrift, en niet of alles op een of andere wijze in de Schrift vervat ligt; maar dan betoogt hij, dat de traditie waarheden omvat, die niet in de Schrift staan.
De relatio namens de meerderheid wordt gebracht door Florit: het is een heel knap stuk werk (door sem [Semmelroth]), dat bijzonder goed gebracht wordt. Wat moeten we doen, als we proberen in de tekst te zetten, dat alles of dat niet alles in de Schrift staat? Geen van beide opvattingen krijgt ooit een meerderheid. Hij geeft te verstaan, dat hijzelf eerst voor de materiële insufficiëntie was, maar dat hij door de nieuwere studies daaraan is gaan twijfelen. Hij krijgt, een hoge uitzondering voor een relator, een flink applaus.
28 SEP '64 | Stemming over hoofdstuk III in tweeën gesplitst
Op voorstel van de Theol. Comm. hebben de Moderatoren besloten, om de stemming over het gehele hoofdstuk III [van het schema over de Kerk] in tweeën te splitsen: n. 18 t/m 23 (sacramentaliteit en collegialiteit) en n. 24 t/m 29 (ministeria episcoporum, presbyteri, diaconi).
Volgens Mgr. Scherer is de bedoeling deze, dat de Non Placet of Placet iuxta modum-stemmen, die tegen de collegialiteit zijn, niet als één blok geteld worden met degenen die tegen het diakonaat zijn: want zolang niet tweederde het hoofdstuk heeft goedgekeurd, blijft het in suspenso, en moeten alle modi behandeld en in stemming gebracht worden; maar als tweederde Placet heeft gestemd, kunnen alle modi terzijde gelegd worden, die de substantie van de tekst aantasten.
Ontdek meer: Stemmen over de Kerk leidt tot modi-oorlog
28 SEP '64 | Men wil beslist een krachtige verklaring voor de Joden
Over de Declaratie over de Joden spreken 10 kardinalen, allen vóór, behalve Tappouni, die namens de patriarchen spreekt. Zij zijn niet tegen de Joden, maar deze verklaring zal door de Arabische landen als een politieke daad beschouwd worden, en dus de pastorale situatie van de Christenen uitermate bemoeilijken. Daarom dringen zij er, in de volle overtuiging van hun verantwoordelijkheid op aan, de Declaratie geheel te laten vallen. De overigen wensen allen de tekst te versterken door aansluiting aan het vorige ontwerp: de Joden zijn, nu en vroeger, geen deicidae [moordenaars van Gods Zoon], en geen populus reprobatus [verworpen volk]. Cushing geeft weer een gloedvol nummer weg, maar is nauwelijks te verstaan.
(…)
Enkele Oosterlingen vragen om toch ook uitvoeriger over de Musulmannen te spreken, en uit het Verre Oosten vraagt men ook vermelding van de andere grote wereldgodsdiensten. De stemming in de vergadering is zo, dat men beslist een krachtige verklaring voor de Joden wil, maar toch de politieke bezwaren van de Arabische landen ernstig neemt; hoe men daar uit moet komen, weet niemand.
24 SEP '64 | Geweldige aanval tegen godsdienstvrijheid
Vandaag geweldige aanval tegen godsdienstvrijheid. (…) Enigszins gematigd lijkt mij nog Cantero (Zaragoza), maar dan komen Abasolo en Nicodemo, die hameren op het alleenrecht van de waarheid: het recht om onkruid te zaaien op de akker mag niet erkend worden. Op alle sprekers van vanmorgen zijn er maar 3 voor het ontwerp. Het is een pijnlijke zaak, dat de meest onverbloemde onverdraagzaamheid zo openlijk wordt uitgesproken; maar het is natuurlijk zeer symptomatisch voor de situatie in Spanje, Zuid-Italië en in de kringen van het H. Officie. En het Secretariaat voor de Eenheid lijkt niet voorbereid te zijn op deze aanval; zij hebben geen verdediging georganiseerd. Zij staan vanmorgen nog op het standpunt: laat het maar op een stemming aankomen, dan halen wij het wel. Ten eerste is dat niet zo zeker, en ten tweede wordt het gezag van een decreet toch wel erg verzwakt, als honderden bisschoppen ertegen blijven. Tenminste zou het Secretariaat met klinkende argumenten voor moeten komen.
24 SEP '64 | Men heeft de eeuwige nul-stemmer ontdekt
De stemmingen [over het schema over de Kerk] gaan vandaag door; men heeft de eeuwige nul-stemmer ontdekt: een oude Zwitserse apostolische prefect uit China, die wel zijn handtekening zette, maar niets invulde. Nu doet hij het beter.
22 SEP '64 | Oppositie is constant, maar overduidelijk verslagen
In de loop van de vergadering worden in snel tempo 8 verdere suffragationes [stemronden] (de Ecclesia) gehouden, en de uitslagen afgekondigd. (…) De oppositie is constant, maar overduidelijk verslagen met 6 tegen 1. Dat er nauwelijks meer dan 300 tegenstemmers zouden zijn, had ik in mijn meest optimistische bui bijna niet durven hopen
Nu is de vraag, wat er gebeurt: gaat men proberen deze minderheid toch nog tevreden te stellen, of laat men haar terzijde? Philips, die ik na de vergadering even spreek en gelukwens, denkt niet aan de mogelijkheid van een compromis. Maar het zou mij niet verwonderen, als de Paus zich wel verplicht voelde om de minderheid alsnog te winnen. In eerste instantie zou het m.i. nodig zijn te weten wie precies de tegenstemmers zijn: want de mogelijkheid is niet uitgesloten, dat van deze 300 de grote helft tot de Romeinse Curie behoort. Philips is ook optimistisch over gehuwden, die diaken worden: alleen de opleiding van jonge mensen tot getrouwde diaken haalt het misschien niet. In de vergadering treden een hele reeks Fransen op, die over de verhouding van presbyterium tot bisschop spreken: zij willen een minder paternalistische approach, en meewerking van priesters (en leken: Urtasun, D'Souza) in de besluitvorming van de bisschop.
(…)
Op Hollands College houdt Jan Groot een inleiding over Gewetensvrijheid en Gemengd Huwelijk. Hij laat goed uitkomen, dat huidige wetgeving bij gelovige andersdenkenden gewetensdwang betekent; maar zijn praktische oplossing is zwak: een gezamenlijke christelijke opvoeding geven, en te zijner tijd het kind zelf laten kiezen. Schillebeeckx maakt het nog bonter door te zeggen, dat de Kerk niet steeds haar christelijk ideaal van monogamie moet urgeren, maar moet beseffen, dat velen nog leven in voorchristelijke economie, waar polygaam huwelijk toelaatbaar is.
21 SEP '64 | "Bisschoppen moeten de aard van de moderne mens begrijpen"
Vandaag beginnen de belangrijke stemmingen over Cap.III de Ecclesia [hoofdstuk 3 van het schema over de Kerk]. Er is actie gevoerd. De tegenstanders hebben dezer dagen onder de bisschoppen een stuk verspreid, waarin zij erop aandringen op 10 vragen (…) Non Placet te stemmen. Ook wordt verteld (door Semmelroth en Häring), dat een groep van (147) kardinalen aan de Paus heeft verzocht, het hoofdstuk terug te nemen.
(…)
De relatie van Parente, die begint te verklaren, dat hij niet als assessor S. Officii spreekt, maar als bisschop van de Thebais, en dus als een stem uit de woestijn, maar naar hij hoopt niet in de woestijn, krijgt een flink applaus.
(…)
Verder gaan de interventies over het Munus Episcoporum [schema over de bisschoppen] voort. Kard. Léger zeer indrukwekkend. Het ontwerp is veel te tijdeloos. De bisschoppen moeten de aard van de moderne mens begrijpen, die technisch is, kritisch, die vraagt om authenticiteit, die paternalisme afwijst, en volwassen gehoorzaamheid met eigen verantwoordelijkheid wil. In het leerambt moet een kerkelijke taal vermeden worden, maar wij moeten een taal spreken, die gehoord en begrepen kan worden. Wij moeten het secundaire onderscheiden van de hoofdzaken, en nederig en met bescheidenheid onderrichten. In het bestuur moet er communicatie en een dialoog zijn. Tenslotte vraagt hij om afschaffing van de uiterlijke pompa rond het bisschopsambt, en om armoede. Een vrij krachtig applaus.
Als laatste spreker komt Mgr. Staverman, die zijn stuk bijzonder goed voordraagt, zodat men aandachtig blijft luisteren; ook hij krijgt een klein applaus. Hij vraagt (…) een pastoraal beleid, dat de gelovigen en priesters niet als schapen behandelt, een mildere houding t.o.v. gevallen priesters, betere uitwerking van verhouding wereldpriesters en religieuzen.
Ontdek meer: Kritiek op schema over bisschoppen verandert van richting
18 SEP '64 | "Het gaat niet over Maria-devotie maar over de Maria-leer"
Over Maria spreken nog Frings, Alfrink en Garcia. (…) Alfrink spreekt namens 124, in inhoud en vorm uitstekend; hij schijnt lang geaarzeld te hebben, en Frings heeft gisterenavond nog geprobeerd hem ervan af te brengen. Hij betoogt, dat het niet over de Maria-devotie gaat, waar men misschien van minimalisten en maximalisten kan spreken, maar over de Maria-leer; en die wordt door allen volledig aanvaard. Het gaat niet om meningen in de Kerk, maar om de door allen te aanvaarden leer van de Kerk. Maria speelt een eminente rol in verlossingswerk en heiliging, zoals in de tekst uitstekend wordt uitgewerkt. Maar de titel Mediatrix is weinig geëigend, omdat hij veel uitleg nodig heeft: hij wordt hier in wezenlijk andere zin gebruikt dan m.b.t. Christus, die als Zoon God en Mensenzoon uit kracht van de hypostatische vereniging de enige Middelaar is.
Ontdek ook de interventie van Suenens over Maria: Suenens klaagt mariaal minimalisme aan
17 SEP '64 | Nederlands episcopaat hinkt achter de feiten
Bisschoppen en periti raken verontrust over de snelheid. Men voelt zich overrompeld. De moderatoren doen nu hetzelfde, wat Liénart en Frings in de eerste dagen verhinderd hebben: het tempo is zo hoog, dat rustige bezinning moeilijk, en gemeenschappelijke organisatie bijna onmogelijk is. Wij zijn dank zij de voorbesprekingen nog enigszins bij, maar Nederlands episcopaat (nog geen enkele interventie) hinkt achter de feiten; vandaag verspreiden zij een modus over Eccl. I, dat gisteren al in stemming gebracht is. De moderatoren willen blijkbaar bereiken, dat Ecclesia nog deze zitting rond komt; misschien zelfs helemaal klaar komen.
16 SEP '64 | "Paus wil collegialiteit én absolutistisch regime voortzetten"
's Middags naar plechtige opening DOC [= Documentatiecentrum]. Schillebeeckx houdt magnifieke rede over Kerk en Wereld, waarin grondslagen van Schema 13 (vroeger 17) worden aangetast.
Von Galli en ..... (Choisir) gesproken. Von Galli geweldig negatief over Paus: Leiber zou hem in 1956 al gezegd hebben, dat hij altijd had gezocht naar de innerste kern van Montini, maar deze niet gevonden had. Von Galli vindt, dat Paus wel collegialiteit wil, maar absolutistisch regime wil voortzetten.
15 SEP '64 | Velen wensen dat dit de laatste zitting zou zijn
Tisserant groet namens het praesidium. Hij vraagt om van de Quatertemperdagen dagen van gebed en boete voor het Concilie te maken. Hij herinnert nog eens aan de wens van Joannes, dat dit een Concilie van pastorale vernieuwing moet zijn, niet van nieuwe leerstukken. Velen hebben de wens uitgesproken, dat dit de laatste zitting zou zijn: men wake dus tegen tijdverspilling. Veel moet naar de Commissie voor herziening Kerkelijk Recht en naar Directoria gestuurd worden. Tenslotte spoort hij allen aan om geheim en discretie te bewaren, vooral in verband met interviews.
15 SEP '64 | Suenens wil zaligverklaringen door bisschopsconferenties
Lercaro is moderator. Nog drie interventies over cap. VII [van het schema over de kerk]. Suenens merkt op, dat 89 procent van de heiligen na 800 religieuzen zijn, 90 procent uit drie volkeren; hij stelt voor, de zaligverklaring door de bisschopsconferenties te doen geschieden, heiligverklaringen alleen van figuren die belangrijk zijn voor de hele Kerk door Rome. Enig applaus.
Ontdek meer: Dood, oordeel, hemel en hel in de Concilie-aula
14 SEP '64 | Plechtigheid was een poging met verdiensten
Vanmiddag opening van deze zitting. Mgr. Djaja is een van de concelebranten; hij heeft zaterdag niet goed begrepen, waar hij moest zijn; we worden eerst naar de sacristie gevoerd, dan naar diplomatentribune, tenslotte naar kapel van de Pietà, en blijken daar de plechtige lift te kunnen nemen, die van Capella Paulina en Sala Regia naar de Sala dei Paramenti voert. Het heeft een twintig minuten gekost, maar de plechtigheid begint ook veel te laat. De Paus wordt, in tegenstelling tot de persberichten, toch binnengedragen, maar in een eenvoudige stoet; door een gebaar legt hij telkens aan het handgeklap het zwijgen op. Afwisselend door koor en schare wordt Ps 131 met Tu es Petrus gezongen. De voetgebeden worden gedialogeerd door Paus en schare.
(…)
Tijdens de zang van het Agnus Dei worden de hosties door twee concelebranten gebroken, wat lang duurt. Allen ontvangen de Pax direct van de Paus, in een soort circus-ren om het altaar. Bij de Communie neemt ieder, in dezelfde circusgang een partikel, en gaat daarmee naar zijn plaats, en allen nuttigen tegelijk met Paus. Daarna schept ieder met een lepeltje iets van het H. Bloed, en nuttigt dit aanstonds. Daarna komen de concelebranten niet meer aan het altaar. De plechtigheid was een poging met verdiensten; vrijwel alle barokgedoe is weggevallen, er werd maar weinig gemeenschappelijk gezegd. Maar de opstelling, die het altaar verborg achter een muur van ruggen, was niet gelukkig en de circusgang was beslist lelijk. Bovendien ging juist de Communieritus buitengewoon langzaam.
(…)
Vervolgens houdt de Paus een toespraak, waarin hij eigenlijk alleen over de Kerk handelt, maar met zinspelingen op de Oecumenismo. De Paus leest zijn tekst weer buitengewoon moeizaam voor, met zijn toonloze kraakstem (zingen kan hij blijkbaar helemaal niet), en als hij probeert wat gloed erin te leggen, klinkt het kunstmatig. De eerste indruk is dus niet bepaald gunstig, maar toch veel beter dan zijn sluitingsrede na de tweede zitting. Bij nader inzien staan er toch wel goede dingen in.
12 SEP '64 | Joden verbolgen over verzwakte redactie van tekst over de Joden
Time (11 september, p.62) vertelt, dat de Joden zeer verbolgen zijn over de nieuwe verzwakte redactie van het stuk over de Joden, dat niet meer zegt dat zij niet alleen (sic; lees: niet zij alleen) schuldig zijn aan de dood van Christus, en dat nadrukkelijker spreekt over hun bekering dan over die van de Islamieten. De Amerikaanse bisschoppen, o. a. Cushing, zouden krachtig op wijziging willen aandringen.
Ontdek meer: Concilievaders krijgen afgezwakte verklaring over de Joden
08 SEP '64 | Paus kondigt vrouwelijke auditores aan
Vanavond hoor ik aan Radio Vaticana, dat de Paus heeft aangekondigd, dat nu ook vrouwelijke auditores bij sommige vergaderingen van het Concilie zullen worden toegelaten.
05 JUN '64 | "Zulke onbeduidende correcties worden voorgesteld"
Parente neemt dan het woord: Als voorzitter van de betreffende Subcommissie ben ik zeer nauw erbij betrokken. De Paus heeft mij gevraagd, en ik heb hem geantwoord, met goed geweten te kunnen zeggen, dat het ontwerp volstrekt geen afbreuk doet aan het primaat. Wat de correcties betreft, een aantal zijn onbeduidend, andere overbodig, sommige nuttig, andere niet, één is onbegrijpelijk, andere verzwakken het recht van de paus... Tot slot: het feit dat alleen zulke onbeduidende correcties worden voorgesteld, is een garantie voor de rechtzinnigheid van de tekst.
Ontdek meer: Paulus VI heeft 13 suggesties over collegialiteit
15 APR '64 | Daartegen kunnen de Romeinen zakelijk geen bezwaren hebben
Nieuwe bespreking in Hasselt, nu over het ontwerp De Traditione, dat Mgr. Cerfaux heeft gemaakt. … Ik kom op het idee om de tekst van Gregorius Nyssenus toe te voegen en om te schrijven uno pietatis affectu. Daartegen kunnen de Romeinen zakelijk geen bezwaren hebben en het vermijdt de moeilijkheid van een vergelijking tussen Schrift en Traditie (terwijl Trente over tradities sprak).
Ontdek meer: Nieuw schema over openbaring goedgekeurd
01 APR '64 | Begonnen met het bewerken van het materiaal over de Revelatione
Begonnen met het bewerken van het materiaal over de Revelatione met als resultaat een nieuwe redactie van het Prooemium. Daarover een bespreking op 1 april in Hasselt met Mgr. Heuschen, Cerfaux en Prignon… Er wordt in mijn ontwerp wat verbeterd en aangevuld, vooral uitdrukkelijker dat Christus de hoogste persoonlijke openbaring is.
Ontdek meer:
04 DEC '63 | Sluitingsplechtigheid was zeer teleurstellend
De bisschoppen zitten in vol ornaat op hun plaatsen, als de Paus binnengedragen wordt, voorafgegaan door de kardinalen. Een stille H. Mis van kard. Tisserant en Kardinalen, waaronder het gewone gekweel van de Sixtijnse kapel. Dan het Veni Creator, afwissselend meerstemmig door Sixtijnse Kapel en Gregoriaans door de Vaders. Vervolgens leest Felici de beginzinnen van De Liturgia voor, en wordt daarover gestemd; een kwartier of langer wachten, gevuld met de paar liedjes van het vaste repertoire, dan uitslag: 2147 voor, 4 tegen. Dan hetzelfde met Instrum[entis] Comm[unicationis]; uitslag: 1961 voor, 164 tegen. Totaalstemmen of ongeldigen niet voorgelezen. [Uitslagen door Felici knielend voor de Paus bekend gemaakt.] (…) Dan toespraak van de Paus. Hij spreekt over de voltooide decreten, met een scherpe vermaning om in de liturgie niet op eigen houtje te vernieuwen (…).
01 DEC '63 | "Concilie wordt vanuit Leuven geleid"
Een bezoekje bij Tromp, dat hem kennelijk goed doet. Op mijn uitnodiging voor volgend jaar antwoordt hij: Ach, volgend jaar, wie weet. Hij maakt een vermoeide en neerslachtige indruk. Het Concilie wordt vanuit Leuven geleid (Philips, Suenens). Ottaviani luistert niet meer naar hem, maar naar Parente. Dat indertijd Rahner uitgesloten is, gebeurde tegen Tromp's advies.
29 NOV '63 | Wie tegen is, zou moeten wegblijven
Vanmorgen doet Felici een lange reeks mededelingen. 4 december zullen Decreten van Liturgie en Communicatiemiddelen gepromulgeerd worden. De Paus vraagt de bissschoppen dezer dagen nog goed na te denken en te bidden over hun beslissing. Het klinkt mij in de oren als een opwekking om niet automatisch ja te stemmen. Maar onder de bisschoppen gaat de legende, dat wie tegen is, zou moeten wegblijven.
27 NOV '63 | 's Morgens naar de zitting
Murray [ = John Courtney Murray SJ] vertelt dat vrijdag een spreker voor en tegen het hoofdstuk De Libertate Religiosa zal worden gehouden, waarna op maandag zal worden gestemd over de aanvaarding ervan als grondslag van verdere besprekingen. Toen Mgr. Morcillo gevraagd werd, om een Spanjaard te zoeken, die er tegen zou willen spreken, was zijn reactie: Die zal wel moeilijk te vinden zijn.
26 NOV '63 | Er is meer verdraagzaamheid binnen de Kerk nodig
Vanmorgen een stukje vuurwerk in Aula. Mgr Levers van Sant Antonio: men verwijt ons, dat wij indifferentisme e.d. bevorderen. Zij spreken alsof Pacem in Terris kwetsend is voor vrome oren. Maar waarom onderrichten ze het volk niet beter, in plaats van te polemiseren? Onze gelovigen onderhouden de zondag, wonen de Mis bij, ontvangen de sacramenten, stemmen niet op Communisten, doen wat de Paus wil. Er is meer verdraagzaamheid binnen de Kerk nodig. Een verstrooid applaus. Hij is een oude straatpredikant.
25 NOV '63 | Bisschoppen zijn niet gelukkig met hun goedkeuring
In Aula wordt Schema de Instr[umentis] Comm[unicationis] goedgekeurd met 1598 voor, 503 tegen, 11 ongeldig. Er wordt geprobeerd te applaudisseren, maar het blijven een paar verspreide handenklappers, die aanstonds wegsterven. De bisschoppen zijn niet gelukkig met hun goedkeuring!
21 NOV '63 | Hard vechten, maar met kleine wijzigingen aanvaard
's Middags van half vijf tot kwart voor acht vergadering over Diaconaat. Hard vechten, maar met kleine wijzigingen relatie en tekst (met minderheidsnota's van Franic) aanvaard.
19 NOV '63 | Niet naar zitting, maar gewerkt aan relatie de Diaconatu
Een aantal vragen geformuleerd, waarover de Subcommissie moet beslissen. 's Middags van half vijf tot tegen achten vergadering van Subcommissie (…). Over Diaconaat moeizaam. Franic is mordicus tegen, en Trapé doet niet anders dan zand in de raderen strooien. Bescheiden formules, maar zelfingenomen.
18 NOV '63 | Ruffini opzettelijk beledigend en uitdagend voor Afgescheidenen
Vandaag begint De Oecum[enismo]. (…) De Oosterlingen vinden, dat niet over de Joden moet worden gesproken (Tappouni, Stephanus I Sidorus) of tenminste niet hier (Maximos IV). Ook Ruffini: de Joden staan niet dichterbij dan de Heidenen. De laatste is opzettelijk beledigend en uitdagend voor de Afgescheidenen: hij spreekt over Secten, over de honderden verschillende, over hun terugkeer tot de éne schaapstal onder de plaatsbekleder van Christus, zegt dat heidenen vaak makkelijker bekeren dan Protestanten.
17 NOV '63 | Hele dag gewerkt aan relatio over Diaconaat
Bijna elk punt kan uit de interventies belegd worden. 's Avonds nog met elkaar De Oecumenismo in detail doorgewerkt, om te zien of er stof voor interventie in zit.
14 NOV '63 | Ottaviani wilde De Libertate Religiosa niet aan de drukker geven
Gisterenavond wilde Ottaviani de tekst van De Libertate Religiosa niet aan de drukker doorgeven. Léger is tussenbeide gekomen, en nu is het toch gebeurd.
11 NOV '63 | Volkomen onverwacht benoeming tot peritus
Volkomen onverwacht komt Mgr Djaja met benoeming van van L [= Bertulf van Leeuwen], van Ro [= ?] en mij tot periti Concilii.
08 NOV '63 | Vanmorgen een dramatische zitting
Kard. Frings deed een scherpe aanval op Curie en Theol[ogische] Comm[issie]: methoden van H. Officie zijn verouderd, schaden de Kerk en geven ergernis. De Commissies zijn instrumenten van het Concilie, en kunnen niet de beslissingen ervan naast zich neerleggen. Ottaviani heeft twee beurten later zich verweerd: de aanval op het H. Officie kan enkel uit onwetendheid voortkomen (…); het neemt besluiten enkel op grond van internationale deskundigen en professoren van de Romeinse universiteiten; bovendien is Paus zelf prefect ervan. (…) Hij was bij zijn optreden zeer fel en opgewonden, in tegenstelling tot de rust van Frings.
06 NOV '63 | Alfrink: Curie moet werktuig zijn van paus en episcopaat
In Aula zware kritiek op het Schema de Episcopis. Alfrink sneed opnieuw de blijvende Synode aan, en stelde dat de Curie een werktuig behoort te zijn in de handen van de paus en het wereldepiscopaat. Het Schema wordt als basis van discussie met 477 stemmen tegen 1610 aanvaard. (…) Even met Tromp gesproken, die een versleten indruk maakte.
31 OKT '63 | Bezoek aan Sicilië: ongelofelijk onderontwikkeld
Vandaar 20 KM naar het Oosten: Palma di Montechiaro. Stadje van de Gattopardo, ongelofelijk onderontwikkeld. 22.000 inwoners, die van de landbouw moesten leven, op dit schrale land; gemiddeld 2 tot 3 uur per muilezel naar het land. Gemiddeld gezinsinkomen tot voor kort (inclusief intellectuelen enz.) beneden fl. 1000 per jaar. Nu werken 3000 mannen in Duitsland, en sturen maandelijks een fl.300 naar huis. Maar geen mogelijkheid tot redelijke besteding. Meer dan de helft feitelijk analfabeet. De dieren slapen in de woonkamer, muilezels, varkens, kippen enz. Geen enkele riolering, zodat het vuil over de straten druipt, die grotendeels niet geplaveid zijn. Een doordringende stank. Salvinus Duynstee is hier begonnen met zijn community development: kleuterscholen, naaicursussen, reken- en leeslessen voor volwassenen, vooral vrouwen. Het is zielig, ze daar trots te zien lezen. Het begin van een ambachtsschool is weer vastgelopen.
30 OKT '63 | Tot onze aangename verrassing een ruime meerderheid
Stemming over de fameuze vijf punten (…) die tot onze aangename verrassing alle een ruime meerderheid krijgen:
- bisschopswijding als sacrament, 34 tegen;
- bisschop, die wettig gewijd en in communie met mede bisschoppen en paus is, lid van corpus, 104 tegen;
- corpus heeft supreme auctoriteit, 336 tegen;
- deze autoriteit komt aan het college toe iure divino; 408 tegen;
- mogelijkheid tot herstel van diaconaat, 525 tegen.
Hoe zwaar de slag opnieuw was, bleek op de vergadering van de Theol[ogische] Comm[issie] van 5 november. Volgens Kloppenburg zeiden Ottaviani, Browne, Tromp en Schauff daar, dat de Commissie zich niets van de stemming zou aantrekken. De Moderatoren hebben daartoe niet het recht, dat behoort tot onze competentie. Toen erop gewezen werd, dat de Paus de stemming had goedgekeurd, luidde het antwoord: Hij is daartoe overgehaald. Wij kunnen dit niet goedkeuren, aldus Schauff, want het is volstrekt onzeker of de collegialiteit van goddelijk recht is.
28 OKT '63 | Paus heeft [de Theologische Commissie] zijn wil laten weten
De Paus heeft [de Theologische Commissie] zijn wil laten weten:
- Er moet sneller gewerkt worden (…);
- vóór 4 december moeten er ook doctrinaire kwesties zijn afgewerkt;
- het stuk van Secr[etariaat voor de Eenheid] over Godsdienstvrijheid moet aanstonds (…) in behandeling worden genomen. Ottaviani zegt dit stuk pas vandaag te hebben ontvangen.
Vraag: heeft Bea dat stuk achtergehouden, tot de Paus zou ingrijpen? Of heeft Felici (natuurlijk in afspraak met Ottaviani) gezorgd dat het stuk bij hem achterbleef?
27 OKT '63 | In vergadering van Duits episcopaat is het zeer heftig toegegaan
In de vergadering van Duits episcopaat is het woensdag zeer heftig toegegaan. Mgr. Bengsch was uit Oost-Berlijn aangekomen. Het volk in de Oostzone is diep teleurgesteld, dat er zo weinig gebeurt. Het is onwaar, dat Pacem in terris het volk in verwarring zou hebben gebracht; ze waren zeer blij over deze mogelijke uitweg. Hij verweet aan de Duitse bisschoppen, dat zij "faule Säcke" zijn, en met name aan Döpfner, dat hij in de Concilieleiding te zwak is. U moet iets doen, zo besloot hij, anders roep ik een Latinist, en stel zelf een brief aan de Paus op. Ik ga terug naar Berlijn. Hij gooide zijn stoel tegen de grond, en verliet de zaal. De bisschoppen waren onthutst ("de eenheid van het episcopaat is in gevaar", "we moeten Bengsch zijn zin geven, want hij is verschrikkelijk."). Het gevolg is, dat Duitsers nu een soortgelijk voorstel gaan indienen als Afrikanen.
Mgr. Elchinger vertelt twee De Gaulle moppen. Hij komt in de hemel, en vraagt een interview met God de Vader. Petrus weigert, maar de Gaulle maakt zo'n kabaal, dat God de Vader Petrus roept: Venga qua ... lk ben nieuwsgierig om die man te leren kennen. Dus wordt G toegelaten. Na een paar minuten roept de Vader opnieuw: Venga qua, Pietro. Breng een stoel. Petrus zegt: Ik had het bezoek vergeten, en zal een stoel voor uw bezoeker brengen. God: Niet voor hem, maar voor mij; want hij is op mijn stoel gaan zitten. - De andere: Er wordt gedelibereerd, waar de Gaulle begraven moet worden, als een aanslag succes heeft. Voorstel: Panthéon. G: Ik wil niet naast Jean Jaurès liggen. Tweede: Dóme des Invalides. G: Ben ik niet beter dan Napoléon! Derde: onder de Arc de Triomphe. G: Ik ben toch geen onbekende soldaat; en al die Amerikanen zullen over mijn hoofd lopen. Couvée de Murville stelt voor: het H. Graf. Daarmee akkoord. Maar volgende dag interpellatie in de kamer van Monnerville: Niet in het H. Graf, want hij zou op de derde dag kunnen verrijzen!
26 OKT '63 | Men hoeft volgens hem niet bang te zijn om iuxta modum te stemmen
's Avonds bijeenkomst van theologen in Hotel Columbus, georganiseerd door Herder en redacteurs van Sacramentum Mundi. Veel mensen getroffen. Carlo Colombo houdt een inleiding; hij is de persoonlijke theoloog van Paulus VI (…). Hij benadrukt het belang van persoonlijke kennismaking, omdat er dan meer begrip en vertrouwen zal heersen. Jungmann vertelt, dat Lit[urgie] Comm[issie] alle iuxta modums bekijkt, ook die van eenlingen. Alleen wat belangrijk lijkt, wordt in stemming gebracht. Zij hopen binnenkort zo ver te zijn, dat de voorgestelde wijzigingen kunnen worden voorgelegd. Men hoeft volgens hem niet bang te zijn om iuxta modum te stemmen; de tekst kan er enkel bij winnen.
25 OKT '63 | Paus heeft harten van de bisschoppen veroverd
Vrijdag 19 uur audiëntie [van de Indonesische bisschoppen] bij de Paus. Wij zijn wel de zaal binnengekomen, maar worden - onder het motto: alleen bisschoppen - samen met de prefecten eruit gezet. Als de Paus binnenkomt, vraagt Mgr. Bergamin ook de prefecten toe te laten. Natuurlijk is dat goed. Aan het slot mogen ook wij even de ring kussen. De bisschoppen zijn enthousiast. De paus heeft een toespraak gehouden, die blijk gaf van goede kennis van Indonesische zaken. Daarna vragen van de bisschoppen. Het was heel weinig vormelijk, maar eerder een gesprek tussen gelijken. Toen wij binnenkwamen was de stemming bijna gezellig. Door zijn ongedwongen hartelijkheid heeft de paus de harten van de bisschoppen veroverd.
24 OKT '63 | Edelby: Concilie denkt veel te uitsluitend Latijns
In Foyer Unitas spreekt Mgr. Edelby. Het Concilie denkt veel te uitsluitend Latijns. Als de Kerk in het Oosten heeft standgehouden in eeuwen van onderdrukking, dan is de reden wel het patriarchaat, waardoor de hiërarchie blijft voortbestaan, ook als de band met Rome onmogelijk wordt; de volkstaal, waardoor de liturgie een onderricht blijft; het priesterhuwelijk, waardoor de priester kan leven in de gemeenschap en ermee is vergroeid. Angst voor een zekere losmaking van het celibaat hoeft er niet te zijn: 80% van de priesters bij hen onderhoudt het celibaat vrijwillig. Als de collegialiteit niet zou worden aanvaard, zou het Concilie voor hem zijn mislukt.
Men vreest, dat de Paus scherper tegen het communisme gaat optreden. (…) Il Tempo weet te vertellen, dat er een brief van het Italiaans Episcopaat komt, waarin het Marxisme en de collusione daarmee wordt veroordeeld.
22 OKT '63 | Suenens over wezenlijke rol van het charisma in de Kerk
Tegen Ruffini, die afhankelijkheid van leken t.o.v. hiërarchie zeer rigide heeft beklemtoond, spreekt Suenens vanmorgen over de wezenlijke rol van het charisma in de Kerk.
19 OKT '63 | Bijeenkomst van jezuïeten-periti in Borromeo
Vier inleidingen (Molinari, Iparraguirre, Rondet, Huizing) … , waarvan alleen de laatste interessant was. In een kort inleidingswoordje zegt P. Generaal, dat [hoofdstuk IV van het schema over de Kerk] het onderscheid tussen Leken en Religieuzen te weinig doet uitkomen; dat het Concilie de functie van de plaatselijke bisschop overschat, en weinig bekommerd lijkt om het welzijn van de universele Kerk; dat niet elke vorm van apostolaat voor alle Ordes is; dat de religieuzen de enigen zijn, die volkomen mobiel zijn.
18 OKT '63 | Boeiende, maar geladen vergadering van tactiekcomité
's Avonds een boeiende, maar geladen vergadering van tactiekcomité. Men blijft ongerust, omdat men onvoldoende vertrouwen heeft in de verschillende Commissies, vooral in de voorzitters en secretarissen ervan, die als Curie-mensen enigszins tegen het Concilie zijn [en geen parlementaire ervaring]. Ook Mgr Felici wordt genoemd "un obstacle au fonctionnement du Concile", en een Commissie-lid constateert bij de leiding van zijn Commissie een "volonté de blocage extrêmement nette" (Mgr Huyghe).
Over Ecclesia IV [over de religieuzen]. Algemeen vindt men de opzet goed; deze beantwoordt ook aan opvatting van grote minderheid (11) in Comm[issio] de Relig[iosis]. Maar de uitwerking is zeer slecht. Kard. Döpfner zal namens de Duitse bisschoppen een nieuwe tekst voorstellen, die gemaakt is door P. Wulf met Rahner. Andere bisschoppen en -groepen zouden deze zelfde tekst schriftelijk moeten indienen, maar zonder dit in de interventie te zeggen. Want wordt het massaal gezegd, dan lokt men een tegenactie uit, en worden zoveel tegenvoorstellen ingediend, dat de Theol[ogische] Comm[issie] geneutraliseerd wordt. Een andere aanval is te verwachten van de Generaals. Deze vrezen, dat de religieuze staat ondergewaardeerd wordt; zij willen een apart hoofdstuk over religieuzen als derde stand naast hiërarchie en leken. En dus de algemene heiligheidsroeping naar hoofdstuk II de Populo Dei.
14 OKT '63 | Paus heeft voorkeur voor behandeling Hiërarchie vóór Populus Dei
Bezoek aan Bijbelinstituut. De nieuwe rector McKenzie is progressief (weg met Modernisten-eed, geen aflaten verdienen). Hij heeft contact met Canadese bisschoppen, maar deze hebben nauwelijks enige organisatie. Nooit bisschopsconferenties; in Verenigde Staten weigeren velen iedere samenwerking.
Vanavond is vergadering van de Theol[ogische] Comm[issie] geweest. Kloppenburg vertelt, dat over verdeling 3e hoofdstuk [van het schema over de Kerk] inderdaad de Paus in een particulier gesprek zijn voorkeur heeft uitgesproken voor behandeling van Hiërarchie vóór Populus Dei. Maar Theol[ogische] Comm[issie] en Coord[inatie] Comm[issie] hadden al anders beslist, en dat heeft men gehandhaafd.
12 OKT '63 | Kwestie doorgepraat van gezag bisschopsconferenties
Vanmorgen met Groot, Schillebeeckx, van Leeuwen, van Rijen en Staverman de kwestie doorgepraat van gezag bisschopsconferenties. Groot houdt vol, dat alle gezag onder (= lager dan) universeel episcopaat louter kerkrechtelijk is. Hij erkent geen uitoefening van hoogste gezag in lagere intensiteit. De anderen erkennen dat bisschopsconferenties een onvermijdelijke concretisering van het universeel episcopaat kunnen zijn, waardoor de bisschopsconferentie in eenheid met het wereldepiscopaat de individuele bisschop kan verplichten.
11 OKT '63 | Men moet niet enkel goed, maar ook nuttig stemmen
's Middags werkvergadering tactici, nu in Alfonsianum. Men heeft nog het gevoel, dat een zekere onrust heerst over verhouding Collegialiteit-Primaat. Ook hebben sommigen nog het gevoel, dat College in oude Kerk niet bewezen is. Men zou dus nog interventies wensen, om deze problemen op te lossen. Kard. Frings zal betogen dat in eerste eeuwen collegialiteit juridisch even onduidelijk is als primaat. Rahner zal voor maandag een kort factum opstellen, om de moeilijkheden te ontzenuwen. Kard. Döpfner zal gevraagd worden, bij slot van debat nog eens te spreken. Congar meent, bijgevallen door Guano en Häring, dat verhouding Primaat-Collegialiteit niet kan bepaald worden op het niveau van gezag, maar alleen op dat van communio. Garonne wijst erop, dat we nu eenmaal met gezagscategorie zitten.
Over Liturgie. Kard. Döpfner heeft gesteld dat zo min mogelijk Placet iuxta modum moet worden gestemd, omdat dit uitstel van goedkeuring zou betekenen. Martimort en Philips onderstrepen dat. Nieuwe discussie brengt telkens verzwakking mee; liever een decreet dat onvolmaakt is. Iuxta modum heeft alleen effect, wanneer het 1000 uniforme stemmen heeft. (…) Men moet niet enkel goed, maar ook nuttig stemmen.
08 OKT '63 | In Aula wordt vrucht zichtbaar van tactische vergadering vrijdag
In Aula wordt vrucht zichtbaar van tactische vergadering van vrijdag. Een reeks gecoördineerde interventies over College. Alfrink en van Dodewaard goed. Het tweede geschilpunt wordt Diakonaat; dat zou wel eens de 2/3 niet kunnen halen. Een klein succesje voor de Conservatieven.
07 OKT '63 | Bijeenkomst Nederlands sprekende bisschoppen op Hollands College
Zeer korte inleiding van Groot over collegialiteit. Hij denkt wat eenzijdig aan Paus als voorzitter van College. Ik wijs erop, dat reeds op Vaticanum I zeer uitdrukkelijk werd gesteld: Papa solus is absurde veronderstelling. Schillebeeckx vertelt dat Ruffini dit als eenrichtingsverkeer uitlegt: als de Paus spreekt, volgen de bisschoppen noodzakelijk. Er ontstaat een debat aangaande gezag van Conferenties over afzonderlijke bisschoppen. Groot wil alleen gezag toekennen aan Universeel College. Schillebeeckx valt mij bij: dat gezag wordt geconcretiseerd in onmiddellijke groep van medebisschoppen.
06 OKT '63 | Aanval van groep Ruffini tegen sacramentaliteit en collegialiteit
Vrijdag begint bespreking over [hoofdstuk II van het schema over de Kerk]: aanval van de groep Ruffini tegen sacramentaliteit en collegialiteit, als onvoldoende gefundeerd in Schrift en Traditie. En tegen herstel van diaconaat: absoluut onnodig en archaïstisch (Spellman), nog nieuwe seminaries en minder priesterroepingen (o.a. Baccil). "Eine klassische Sitzung", aldus Mgr. Talleur. (…) De aanval op collegialiteit en sacramentaliteit moet krachtig gepareerd worden door van verschillende kanten met argumenten uit Schrift en Traditie te komen. De kardinalen (Alfrink, König, Léger) bewaren voor het slot.
Ancel vertelt, dat vanmorgen aan Maximus het woord niet werd gegeven, omdat hij Frans wilde spreken. De aanwezige bisschoppen zullen niet officieel bij Moderatoren protesteren. Mgr. Volk en ander konden nauwelijks het woord krijgen, omdat het al gezegd was.
03 OKT '63 | Tromp heeft al maanden om stencilapparaat gevraagd
Kloppenburg vertelt over tragische bijeenkomst Th[eologische] Comm[issie] gisterenavond. Zij zijn overstelpt door emendaties. Het sorteren en verwerken kan maanden duren. Een subcommissie Browne zal sorteren. Subcommissie te zwaar. Gevraagd dat alle leden Emendationes op schrift krijgen. Tromp antwoordt: onmogelijk. Hij heeft al maanden om stencilapparaat gevraagd.
30 SEP '63 | Een zeer hoopgevende en krachtige toespraak
Zondag opening gezien op TV. Plechtigheid rommelig, slecht voorbereid en slecht opgebouwd.
Toespraak Paus: voortzetting Concilie in lijn van Joannes. Thema's: 1° Leer of liever zelfbewustzijn van de Kerk, zonder dogmatische definities. 2° Hervorming of vernieuwing van de Kerk, ook in wetgeving.(…). 3° Oecumenisch: Paus bijzonder pathetisch en nadrukkelijk. Voorbereiding van eenheid. Waardering voor bewaard erfgoed en eigen ontwikkeling daarvan. Schuldbekentenis. 4° Boodschap aan de wereld. Positieve waardering voor niet-christelijke godsdiensten (vooral monotheïsme). Tamelijk strijdvaardige zinspeling op Marxisme, maar ook op racisme. Een zeer hoopgevende en krachtige toespraak.
23 SEP '63 | Curie moet een levende werkelijkheid zijn
La Croix van 23 september geeft een samenvatting van de toespraak van de Paus tot de leden van de Curie. De Paus begrijpt de reactie van de Curie bij de onverwachte aankondiging van het Concilie. Paus Jan heeft het Concilie bijeengeroepen, en de Curie moet akkoord gaan. De bestaansgrond en het gezag van de Curie berust op haar gehoorzaamheid tegenover de Paus. Rome behoeft de kritiek niet te vrezen: is deze gegrond, dan wijst zij op aggiornamento, d.w.z. de voortdurende reformatie, waarvan de Kerk de noodzaak beseft. De Curie moet een levende werkelijkheid zijn, bezorgd om de zielen, beschikbaar om de bisschoppen te helpen. (…) Als het Concilie vraagt om - op een wijze die in overeenstemming is met de leer van de Kerk - leden van het episcopaat in bepaalde kwesties de Opperherder bij te staan in zijn studie en verantwoordelijkheid, zal de Curie zich niet verzetten. Zij is administratief, consultatief en executief.
Naar aanleiding van de audiëntie van de Curie met de paus. Lees meer: Paus bemoedigt én vermaant Romeinse curie
22 SEP '63 | Verder naar Cureglia
Na Olten stralend weer. Prachtige rit over Luzern en Gothard naar Cureglia, waar we 17 uur arriveren. We zullen hier een dag blijven.
21 SEP '63 | Vertrek met auto van Van Rijen naar Mulhouse
Mist.
Pater drs. Louis van Rijen msc was evenals Pieter Smulders adviseur van de Indonesische bisschoppen. In Rome verbleven zij op hetzelfde adres: het generalaat van de zuster van Heythuysen. Van Rijen woonde destijds in Stein, Smulders in Maastricht.
07 DEC '62 | Zal er nog een tweede zittingsperiode zijn?
Vandaag was de laatste werkvergadering van deze zittingsperiode. Zal er nog een tweede zijn? Want de geruchten over de gezondheid van de Paus blijven, ondanks officiële tegenspraak, hardnekkig somber (Kard. Alfrink: het gerucht van maagkanker houdt aan; nog maar enkele maanden te leven).
07 DEC '62 | Concilie is anders geworden dan iemand had verwacht
Het Concilie is anders geworden dan iemand had verwacht, en dan de voorbereiding liet vermoeden. Als eerste Concilie was het werkelijk een vergadering van het episcopaat van de wereld. De bisschoppen van Europa vormden slechts een minderheid. En de bisschoppen van de beide Amerika's, van Afrika, van India, en Indonesië waren niet enkel stemmers, maar hebben zich ook laten gelden, soms zelfs beslissend.
05 DEC '62 | Montini's toespraak symptoom dat progressieve richting wint
Montini, die behalve een kleine interventie in de Liturgie, tot nu toe gezwegen heeft, vraagt een grondige omwerking: minder rigied en juridisch, meer pastoreel en oecumenisch. […] Deze toespraak maakt misschien een eind aan de tegenstelling Italië – Wereldkerk. (Men vertelt later, dat Montini en Lercaro […] hebben gesproken op bevel van de Paus, opdat deze periode niet zou eindigen met de indruk Wereldkerk versus Italië.) […] En Montini's toespraak kan een symptoom zijn, dat de progressieve richting definitief wint. Men schreef zijn zwijgen toe aan de vrees de tiara te verspelen.
03 DEC '62 | Het volstrekt gesloten Kerkbegrip van Tromp
Tekst van Eccl. I doorgewerkt. Een zeer zwak stuk.
's Middags vliegbiljet in orde gemaakt, daarna laatste vergadering van Ep. Indon. [het Indonesisch episcopaat]. Inleiding van Witte over De Ecclesia. Het volstrekt gesloten Kerkbegrip van Tromp: geen plaats voor enige reële groei in unitas, catholicitas, apostolicitas, sanctitas, [eenheid, katholiciteit, apostoliciteit, heiligheid] maar hoogstens in de accidentele manifestatie daarvan; deze eigenschappen zijn niet ook opgaven. Ook het lidmaatschap ziet Tromp volslagen statisch, zodat hij Orthodoxen, Protestanten, heidenen principieel op één lijn stelt. Dit heeft hij in Subcomm. en Comm.Theol. met geweld doorgedrukt.
28 NOV '62 | Tromp ziet niet in, dat het ontwerp fundamenteel afgewezen is
Witte gevraagd om overmorgen voor Ep. Indon. [het Indonesisch episcopaat] inleiding te houden over Schema de Ecclesia [de Kerk]. Hij vertelt, dat Tromp zegt het alleen door zijn gevoel voor humor te kunnen verwerken. Tromp ziet niet in, dat het ontwerp fundamenteel afgewezen is. Overigens betreurt Tromp het, dat Ottaviani en Parente bij de keuze der periti [deskundigen] zo eenzijdig zijn geweest. Hij klaagt erover, dat hij niets meer te vertellen heeft, en dat dat tweetal nu zonder hem handelt.
NB Jan Witte, een Nederlands Jezuïet, was professor aan de Pontificia Universitas Gregoriana.
22 NOV '62 | Kritiek op de verzwijging van de autonomie van de leken
Het Schema de Mediis Communicationis [over de communicatiemiddelen] doorgelezen […]. 's Avonds met Bertulf [van Leeuwen] en Staverman een tekst opgesteld, die door Mgr. Soegija kan worden voorgedragen: een laudatio voor de positieve waardering van deze media en voor het vertrouwen in de goede wil van medewerkers en bestuurders. Maar kritiek op overmatige nadruk op goddelijk recht van de Kerk, zonder te spreken over de inplanting ervan in het profane recht; op de verzwijging van de autonomie van de leken in deze zaken; op de verzwijging van het recht van andersdenkenden.
21 NOV '62 | Gevaar van onstuimig oecumenisch gedoe van jongeren
's Avonds een bespreking van Ned. kath. en protestanten (v. Holk met echtgenote, Maan, Berkouwer) over Oecumenisch Werk in Nederland. Prot. te zwak vertegenwoordigd voor vruchtbaar gesprek (alleen Berkouwer is van formaat). Gevaar van onstuimig oecumenisch gedoe van jongeren: zij raken in een interkerkelijk vacuüm (Alting v Geusau).
17 NOV '62 | Er viel een diepe stilte... en toen kwam de explosie
Mgr. Scherer, lid Theologische Commissie, vertelt aan ontbijt: dinsdag was eerste vergadering. Ottaviani drong met kracht erop aan, dat alle leden zich als één man achter het Schema zouden stellen. Er viel een diepe stilte, ..... en toen kwam de explosie! Zodat Ottaviani moest terugkrabbelen.
12 NOV '62 | Rahner, Schillebeeckx, Ratzinger hebben nieuw schema gemaakt
Vanmiddag op Coll. Olandese [Nederlands College]. […] Rahner, Schillebeeckx, Ratzinger hebben nieuw schema gemaakt, […] Een zeer substantieel stuk, goed voor zover ik gelezen heb. (De hand van Rahner is soms goed te merken; ook de Aug[ustinus]-reminiscenties, misschien van Ratzinger. Is volgens Ratzinger inderdaad van Rahner; hijzelf heeft alleen wat entrahnisiert.)
10 NOV '62 | De Vaders moeten niet te veel kritiek op de Curie oefenen
Vanmorgen op de zitting heeft voorzitter Ruffini gezegd dat de Vaders toch niet te veel kritiek moesten oefenen op de Curie: deze zijn ijverige en trouwe dienaren van Zijne Heiligheid, (Volgens Messagero zondag 11 november heeft dat betrekking op affaire Ottaviani, die nu publiek wordt. […]) Een bisschop die een preek hield over St. Jozef heeft hij het woord ontnomen: Patres omnes sunt praedicatores, non praedicabuntur [De concilievaders zijn allen predikanten, men preekt niet tot hen]. Maar hij sloot de vergadering met aanroeping tot St. Jozef.
06 NOV '62 | Men moet liturgieschema niet zien als werk van jonge heethoofden
Vanmorgen op Concilie Mgr. Zauner: Men moet lit. schema niet zien als werk van jonge heethoofden. Die was 72, die 75, ik ben helaas ook bijna 70. We willen helemaal geen revolutie.
05 NOV '62 | Ze maken de indruk medelijden te hebben met zichzelf
Er waren tijdens het concilie ook andere zorgen.
Er dreigen moeilijkheden van H. Officie over artikel Schoonenberg in Orientierung en Choisir. Verzoek aan mij, om naast Dhanis en Dumeige mijn oordeel te geven. Die twee hebben vooral bezwaren tegen opvatting over Pecc. Or. Originans [de oorsprong van de erfzonde]. Opnieuw komt Van Gestel erop terug, dat de Generaal en hij het zo moeilijk hebben. Ze maken de indruk medelijden te hebben met zichzelf, en niet op de eerste plaats te denken aan de mannen die zoals Rahner, Schoonenberg (ook Van Kilsdonk enigszins) enz. werken op de vooruitgeschoven posten.
10 OKT '62 | Liever in Maastricht bidden, dan in deze heksenketel duiken
Mijn neiging zou zijn liever in Maastricht te bidden voor de goede afloop dan in deze heksenketel te gaan duiken. Het wordt natuurlijk uiterst interessant en leerzaam, en misschien kan ik een heel klein beetje goeds doen. Maar anderzijds zal het uiterst enerverend worden. Ik ben overtuigd dat er niets goeds uit kan komen zonder hevige en verwarde strijd.
[Een paar dagen eerder was Smulders door zijn provinciaal gevraagd als theologisch adviseur de Indonesische bisschoppen bij te staan.]
